Sahel epicentrum van terrorisme: nergens eist het zoveel levens als hier
De Afrikaanse Sahel telt meer terreurdoden dan de rest van de wereld samen, zo blijkt uit de Global Terrorism Index (GTI). Waarom zien we juist in dit deel van Afrika de laatste tijd zoveel terroristisch geweld? En wat merken wij van deze verandering? RTL Nieuws sprak verschillende experts.
Ontvoeringen, plunderingen en het uitmoorden van hele dorpen. Het komt steeds vaker voor in de Sahel, tien Afrikaanse landen ten zuiden van de Saharawoestijn. In vijf jaar tijd is het aantal terreurdoden vertienvoudigd tot 3800. En dat terwijl er wereldwijd juist een afname plaatsvindt.
Volgens het GTI-rapport komt dit door de snelle groei van jihadistische groeperingen. Dat speelt al sinds 2011, legt correspondent Sophie van Leeuwen uit. Toen zorgde de val van de Libische leider Khadaffi voor grote instabiliteit in de regio. Als gevolg hiervan stroomden al gauw wapens de Sahel binnen en dat gaf terroristische groeperingen vrij spel.
Door de jaren heen heeft zich dat verder verspreid, met name in het drielandengebied van Mali, Niger en Burkina Faso. In alle drie die landen vonden in de afgelopen jaren staatsgrepen plaats door het leger.
Van de instabiliteit en het machtsvacuüm maakten de terreurgroepen gebruik. Er zijn veel van zulke groeperingen, maar de bekendste en grootste zijn de groepen die gelieerd zijn aan IS en Al-Qaeda. Ook de jihadistische groepering Boko Haram heeft veel invloed.
Dat IS en Al Qaeda zich zo snel hebben kunnen verspreiden, komt volgens Sahel-onderzoeker Kars de Bruijne van Clingendael omdat ze 'superadaptief' zijn. "Ze focussen zich actief op lokale kwesties." Zo richten ze zich in Mali op etnische groepen die problemen hebben met hun vee. "Burgers voelen zich gehoord, iets wat ze bij hun overheden juist missen."
Dankzij die ontevredenheid over de overheid is het voor jihadistische groeperingen ook makkelijker om strijdkrachten te rekruteren, stelt De Bruijne. Daarnaast is zo'n tweederde van de bevolking jonger dan 25 jaar. "Jonge mannen hebben vaak geen werk en toekomstperspectief", vult Van Leeuwen aan. "Ze zien daarom geen andere keuze dan het oppakken van de wapens." Desalniettemin is er ook sprake van gedwongen rekrutering van onder andere kindsoldaten, stelt het GTI-raport.
Ze beschikken inmiddels over een 'extreem groot territorium' verspreid over acht landen, aldus De Bruijne. "En dus is het een van de succesvolste bewegingen van deze eeuw." In hun gebieden houden de jihadistische strijders zich niet alleen bezig met de verspreiding van het jihadisme, zoals het plaatsen van moskeeën. Ze moeten namelijk ook geld verdienen om wapens te kopen, stelt Beverly Ochieng, senior analist bij Control Risks, een geopolitiek risico-consultancybureau. "Dat doen ze door belasting te heffen over van alles en nog wat, van vee tot vis en van goud uit mijnen tot de toelating van drugshandelaren die door hun gebied willen reizen."
Rusland wint aan invloed
Het weide en droge gebied in de Sahel is moeilijk te controleren, stelt correspondent Van Leeuwen. Zo bleken de VN-missies en de pogingen van de Fransen eerder al onsuccesvol. Maar de Russen, die sinds een paar jaar steeds meer aanwezig zijn in de regio, hebben het conflict juist verergerd, legt onderzoeker Ochieng uit.
Het gaat om de Russische militairen van het huurlingenleger Wagner, die voorheen in Oekraïne vochten. Nu vechten ze onder de naam Africa Corps in onder andere Mali. "Ze worden beschuldigd van mensenrechtenschendingen en de Russische desinformatiecampagne drijft de landen hier juist verder uit elkaar."
Ook strijden de Russen maar mondjesmaat tegen de jihadistische strijders, vertelt Martijn Kitzen, hoogleraar aan de Defensie Academie. "Ze hebben weinig manschappen en middelen en houden zich met name bezig met het beschermen van het leiderschap in de hoofdstad en controleren bijvoorbeeld de mijnen waar ze geld mee verdienen."
'Serieuze bedreiging' Europese veiligheid
En dus groeien de jihadistische bewegingen en daarmee het geweld in de Sahel. Maar niet alleen binnen de Sahel, waarschuwt het GTI-rapport. Daarin staat dat het geweld kan overslaan naar buurlanden. "Dat gebeurt al," ziet Van Leeuwen. "Zo komen ze in het Noorden van Nigeria aanrijden met brommers en schieten ze hele dorpen neer." Ook is er geweld in het noorden van Togo, net ten zuiden van Burkina Faso, het land met de meeste terroristische doden van afgelopen jaar.
Maar de gevaren overstijgen het Afrikaanse continent, stelt terrorisme-expert Peter Knoope, voormalig directeur van het International Centre for Counter-Terrorism (ICCT). Hij noemt de situatie in de Sahel een 'serieuze bedreiging' voor de Europese veiligheid en maakt zich 'zeer grote zorgen'. Want dit continent vormt de zuidelijke grens van Europa, benadrukt hij. "En aan die zuidgrens krijgt Rusland dus steeds meer macht. Nu merken we daar weinig van, maar het kan dat Rusland aan de migratieknop gaat draaien om Europa te destabiliseren."
En volgens de Duitse krant Der Spiegel zouden de Russen Afghanen hebben getraind om aanslagen te plegen in aanloop naar verkiezingen in Duitsland, stipt Knoope aan. "Waarom zouden ze dat in de Sahel niet doen? "
Onderzoeker De Bruijne kijkt er anders naar. Op de lange termijn sluit hij taferelen niet uit, zoals die bij de Midden-Oosterse IS plaatsvonden. Aanhangers vanuit allerlei landen, zoals Nederland, trokken toen naar onder andere Syrië om voor IS te vechten. "Op dit moment is de Sahel het centrum van jihad en dat heeft een aantrekkingskracht op mensen."
