Rutte bezoekt Trump op moeilijk moment: 'Zijn eigen baan staat op de tocht'

Rutte is pas sinds 1 oktober de secretaris-generaal van de NAVO en staat nu al voor een cruciale missie. Hij moet het militaire bondgenootschap bij elkaar zien te houden in turbulente tijden waarin plots niets is wat het lijkt.

Tientallen jaren was het Amerikaanse buitenlandbeleid richting Europa zo'n beetje hetzelfde. Onder de vlag van de NAVO nestelde het Amerikaanse leger zich steeds steviger op Europese bodem. In ruil daarvoor was het militair machtige VS voor Europa een garantie op veiligheid. En dus accepteerden de andere NAVO-landen zonder morren het Amerikaanse leiderschap.

Onder Trump is alles anders

Maar onder Trump is alles anders. Al in zijn eerste termijn als president hamerde hij erop dat de andere NAVO-lidstaten niet genoeg geld bijdroegen aan het militaire bondgenootschap. Hij noemde het destijds een 'interessant vraag' of hij bereid was om deze landen te beschermen als zij niet aan de NAVO-norm zouden voldoen.

Nu zijn tweede termijn is aangebroken, gaat Trump nog een stap verder. "Als ze niet betalen, ga ik ze niet verdedigen", dreigde Trump vorig week. Hoewel de andere landen de laatste jaren meer zijn gaan betalen (ook Nederland voldoet sinds vorig jaar aan de NAVO-norm) is het voor de Amerikaanse president niet genoeg. "Ze zouden meer moeten betalen."

Het wordt niet het eerste bezoek van Rutte aan het Witte Huis. In 2018 wees hij daar Donald Trump terecht:

Hierdoor staat het militaire bondgenootschap onder hoogspanning. De NAVO is gebouwd op het befaamde artikel 5, waarin staat dat een gewapende aanval op één NAVO-land, een aanval is op alle NAVO-landen. Daarmee beloven de inmiddels 32 bondgenoten dat ze elkaar helpen bij zo'n aanval.

'Nieuwe wereldorde'

Hoe sterk is de afschrikwekkende werking van artikel 5 nu nog? "De vanzelfsprekendheid ervan is afgenomen", zegt Patrick Bolder, defensiespecialist bij de geopolitieke denktank HCSS. "Door alle dreigementen van Trump is ook de afschrikking van de Amerikaanse nucleaire paraplu, waaronder Europa schuilt, niet meer zo geloofwaardig. Daarmee is sprake van een nieuwe wereldorde."

Het verliezen van de Amerikaanse steun zou op een zeer slecht moment komen voor Europa. Juist nu het continent in Oekraïne te maken heeft met de grootste militaire confrontatie sinds de Tweede Wereldoorlog. Een oorlog waarvan gevreesd wordt dat het zich uitbreidt naar andere Europese landen.

"Het gevaar komt met volle snelheid op ons af", zei Rutte in december in zijn eerste grote toespraak als NAVO-chef in Brussel. "We moeten niet de andere kant opkijken. We moeten het onder ogen zien." Volgens Rutte kan wat er in Oekraïne gebeurt, ook elders in Europa gebeuren. "Het is tijd om over te schakelen op een oorlogsmentaliteit. En onze defensieproductie en defensie-uitgaven met turbodruk opvoeren." 

Rutte waarschuwde vorige maand opnieuw dat de defensie-uitgaven van NAVO-landen omhoog moeten:

Daarmee kruipt Rutte in de rol die perfect bij een NAVO-chef past. De vraag is alleen of dat genoeg zal zijn voor de onvoorspelbare Trump. 

Defensie-expert Bolder: "Rutte zal in het Witte Huis benadrukken dat Trump met zijn uitspraken veel onrust veroorzaakt in Europa, en dat dit ook slecht is voor de positie van Amerika zelf. Maar of Trump daar gevoelig voor is, vraag ik mij af. Rutte ziet in feite zijn eigen baan op de tocht staan."

Want Bolder ziet dat er momenteel een 'enorme versnelling' in Europa gaande is om snel minder afhankelijk te worden van de VS. "We zijn wat betreft defensie een beetje lui geworden in Europa, maar wat er nu gebeurt is niet meer te stuiten. De Fransen, Duitsers en Britten nemen volop initiatief en de Europese wapenindustrie komt op gang. Dat draai je niet meer terug."

Wat daar ongetwijfeld aan heeft bijgedragen, is de manier waarop de huidige Amerikaanse regering zijn bondgenoten blijft schofferen. Vicepresident J.D. Vance haalde half februari hard uit naar Europa op de jaarlijkse veiligheidsconferentie in München, waar hij onder meer zei dat Europa burgers 'monddood' maakt, en sprak van 'de dreiging van binnenuit'.

Begin maart later schoffeerde Vance de Britten en Fransen door hen in een adem te noemen met landen die 'al dertig of veertig jaar geen oorlog meer hebben gevoerd'. Een opmerking die met name zeer slecht viel bij veteranen en nabestaanden van soldaten uit beide landen die mee hebben gevochten in Afghanistan en Irak.

Maar ook Trump zelf krenkt Europa aan de lopende band. Met het ontzeggen van een plek aan de tafel tijdens de vredesonderhandelingen tussen Rusland en Oekraïne in Saoedi-Arabië. Door een handelsoorlog te beginnen met de EU. Maar vooral door het (tijdelijk) stilzetten van de alle militaire hulp aan Oekraïne na de knallende ruzie met de Oekraïense president Zelensky, die door Europese leiders gesteund wordt.

Bolder: "Het liefst hou je Amerika te vriend. Maar als die vriendschap eenzijdig is, moet je er snel vanaf."