Dodelijke schietpartijen waren ondenkbaar in Zweden, nu niet meer: 'We leven in angst'

Begin februari werd Zweden opgeschrikt door de dodelijkste schietpartij ooit in het land. In de stad Örebro werden tien mensen gedood op een school voor volwassenenonderwijs. Daar werd taalles gegeven voor immigranten. Acht van de tien slachtoffers hadden een migratieachtergrond. Ze kwamen uit landen als Syrië, Iran, Irak, Somalië, Eritrea, Afghanistan en Bosnië.

De schutter was een jonge Zweedse man die een paar jaar eerder ook naar deze school ging. Hij leidde een teruggetrokken leven, was een eenling en al lang werkloos. De Zweedse politie heeft sinds de schietpartij geen duidelijke uitspraken gedaan over zijn motief. De Indiase Kuhelee: "Toen ik hoorde waar de schietpartij had plaatsgevonden, was het eerste wat ik dacht: dit is gericht op immigranten. Het is moeilijk om te negeren dat de meeste slachtoffers immigrant zijn."

In onderstaande video is te zien hoe de slachtoffers een dag na de schietpartij werden herdacht:

De schietpartij zorgde voor een schok in het land. Zweden stond lang bekend als een tolerant en kalm land waar het prettig leven was, maar in de afgelopen jaren raakte het steeds meer in de ban van bendegeweld en schietpartijen. Zo groeide Zweden uit tot koploper in Europa als het gaat om vuurwapengeweld. Hoewel de schietpartij in Örebro geen link lijkt te hebben met drugsbendes, draagt het wel bij aan een sentiment dat in Zweden al langer onder de oppervlakte sluimert.

Bendegeweld en schietpartijen komen namelijk vooral voor in bepaalde kwetsbare wijken, waar vooral mensen met een migratieachtergrond wonen. De Zweedse politie omschrijft ze als wijken waar 'criminelen een impact hebben op de lokale bevolking'. Er is vaak een hoge werkloosheid en veel armoede. In de politiek en in media wordt vaak deze connectie gelegd tussen bendegeweld en immigranten, wat de weerstand tegen migratie aanwakkert.

'Toekomst van m'n dochter'

"We weten niet wat het motief van deze schutter was, maar evengoed zorgt de schietpartij voor angst, ook onder immigranten zelf", zegt Christer Matsson tegen RTL Nieuws. Hij is onderzoeker aan de Universiteit van Göteborg en focust op geweld dat voortkomt uit vooroordelen. "De meeste slachtoffers hadden een migratieachtergrond, de school zelf is een plek waar veel immigranten zijn. Als er vermoedens zijn dat slachtoffers werden uitgekozen vanwege hun huidskleur, dan wakkert dat hoe dan ook het gevoel aan dat je ergens niet gewenst bent." 

De Indiase Kuhelee besprak na de schietpartij in Örebro met haar 11-jarige dochter wat ze moet doen als er zoiets zou gebeuren op haar school. "Maar ik maak me eigenlijk niet eens echt druk over een mogelijke schietpartij", vertelt ze. "Waar ik me vooral druk om maak is de toekomst van mijn dochter. Ze is hier opgegroeid, maar zal ze ook behandeld worden zonder vooroordelen? Dit soort gedachten heb ik al die tijd dat ik in Zweden woon nooit gehad. Deze gebeurtenis heeft me laten nadenken over hoeveel meer mensen met discriminerende gedachten rondlopen."

Kuhelees dochter was vier jaar oud toen ze in Zweden kwamen wonen. Ze ging toen naar de Zweedse 'förskola', een soort kinderopvang. "Ze was het enige kindje dat niet Zweeds was", zegt Kuhelee. "Op de tweede dag hadden ze een Indiase vlag opgehangen, naast de Zweedse. Ik kende nog niemand, het was een moeilijke tijd, maar dat was zo’n warm en verwelkomend gebaar voor ons."

2015, jaar van de ommekeer

Zweden stond lang bekend als tolerant en gastvrij voor immigranten. Tijdens de vluchtelingencrisis nam het samen met Duitsland de meeste vluchtelingen op van alle Europese landen. "Dat jaar, 2015, was een jaar van ommekeer", legt universitair onderzoeker Matsson uit. "We gingen van een land dat publiekelijk de rechten van immigranten verdedigde naar een land met integratieproblemen dat actief minder immigranten wil. Het publieke debat is erg veranderd. Ook in de politiek hoor je nog zelden iemand de multiculturele samenleving verdedigen."

Tijdens de verkiezingen van 2022 werd de traditioneel sociaaldemocratische regering ingeruild voor een conservatieve, met gedoogsteun van de extreemrechtse Zweden Democraten. In de politiek en in de media kregen immigranten steeds vaker de schuld van geweld. Matsson: "Wij kunnen ons alleen maar voorstellen hoe stressvol het moet zijn om gezien te worden als vreemdeling, als een last. Alsof je hier niet thuishoort."

Slechts dagen na de schietpartij deed de Zweedse regering een voorstel voor het aanscherpen van de wapenwet. Het wordt vooral moeilijker om aan semiautomatische wapens te komen, die vaak tijdens schietpartijen worden gebruikt. Maar het voorstel wordt binnen de extreemrechtse gedoogpartij als controversieel gezien. Een van de hoogste leden van de partij stapte op toen die instemde met het strenger maken van de wapenwet. 

'Ze ziet er anders uit'

Daarnaast wil de regering ook strengere maatregelen om de veiligheid op scholen te waarborgen. Schoolpersoneel moet het recht krijgen om zonder waarschuwing tassen van leerlingen te doorzoeken. Ook de toegang tot het schoolterrein moet strenger worden. Verder worden scholen met training en oefeningen aangemoedigd om zich voor te bereiden op geweldssituaties. Het is de bedoeling dat zowel de strengere wapenwet als de veiligheidsmaatregelen op scholen vanaf 1 juli dit jaar ingaan.

Voor Kuhelee wegen de positieve kanten van het leven in Zweden nog steeds zwaarder dan de negatieve. Schietpartijen zoals die in Örebro hebben haar wel aan het denken gezet. "Mijn dochter heeft nu een Zweeds paspoort, maar ze ziet er wel anders uit. Ze zal altijd gezien worden als iemand van buitenaf. Ik wil niet dat zij zich later hoeft te verantwoorden. Mijn grootste zorg is nu of ze zich wel geaccepteerd zal voelen. Of zal ze zich altijd moeten blijven bewijzen?"