Steeds minder eten, steeds meer honger in Gaza: wie grijpt nog in?

Het was juist één van de grootste actieve organisaties die voedselhulp verzorgden in Gaza. World Central Kitchen serveerde de afgelopen weken 133.000 maaltijden per dag en bakte 80.000 broden. Maar vanaf vandaag niet meer: de ingrediënten zijn op.

Ondervoeding en honger komen steeds vaker voor in Gaza. Ook voorraden van andere hulporganisaties, waaronder het World Food Program, raken op of zijn al helemaal op. Voor de grens met Egypte staan rijen vrachtwagens met voedsel en brandstof te wachten tot ze de Gazastrook in mogen. 

Uithongeringstactiek

Israël zegt dat de blokkade er is om Hamas onder druk te zetten om gijzelaars vrij te laten die nog steeds in Gaza vastzitten. Mensenrechtenorganisaties noemen de blokkade een 'uithongeringstactiek' die de hele bevolking in gevaar brengt en spreken van een potentiële oorlogsmisdaad.

"We hebben al heel vaak gezegd dat de humanitaire situatie in Gaza slecht is, maar dit voelt als een kantelpunt", zegt Midden-Oostencorrespondent Pepijn Nagtzaam. "Veel internationale hulporganisaties slaan alarm omdat ze moeten stoppen met hulpverlening. En uitzicht op een echte verandering is er niet."

'Iedereen heeft honger'

Amjad al-Shawa, de baas van het Palestinian Non-Governmental Organizations Network, zegt tegen persbureau Reuters dat het merendeel van de 170 gemeenschappelijke keukens in Gaza nu al dicht zijn. "Iedereen heeft honger. De wereld moet nu in actie komen om mensen hier te redden", zegt hij. "De overgebleven keukens zullen ook snel sluiten."

Wael komt uit Palestina maar woont in Nederland. Zijn moeder en zussen zitten nog in Gaza en hebben het zwaar, vertelt hij (tekst gaat verder onder de video):

Bekommeren landen zich dan niet om de situatie in Gaza? "Jawel", zegt jurist en arabist Maurits Berger. "Ik denk zelfs dat een meerderheid van landen het niet vindt kunnen wat er gebeurt. Zuid-Amerikaanse landen bijvoorbeeld: die zijn veelal kritisch op Israël en ondernamen al actie, zoals het terugroepen van ambassadeurs, het opzeggen van handelsakkoorden en boycotten."

VN en EU

Want een land kan op individuele basis best dingen doen, zegt Berger. Zo heeft Spanje laatst nog een lucratieve wapendeal met Israël afgezegd en is Zuid-Afrika een proces tegen Israël begonnen. "Maar wij zitten hier toevallig in een omgeving van landen die nadrukkelijk niks doen. Daaruit ontstaat misschien het gevoel dat de wereld niks doet."

Want gezamenlijk, op bijvoorbeeld Europees- of wereldniveau, ligt actie ondernemen een stukje ingewikkelder. "Zo neemt de EU grote beslissingen altijd op basis van unanimiteit. Maar als het over Israël en Gaza gaat, heb je aan de ene kant landen als Ierland en Spanje, die er met een gestrekt been ingaan. En aan de andere kant bijvoorbeeld Duitsland: dat zet de voet op de rem."

Veto 'groot breekpunt'

En in de VN gaan beslissingen over internationaal optreden via de Veiligheidsraad, waar de vijf vaste leden een veto hebben. Waaronder ook Amerika. "Dat is het grote breekpunt", zegt Berger. "De kritiek tegen Israël is ook in de VN enorm. Het aantal resoluties die zijn afgeroepen tegen Israël is ongelofelijk. Maar om het om te zetten in actie moet het via de Veiligheidsraad. En daar houdt de VS het tegen."

Amerika blijft Israël onvoorwaardelijk steunen, zegt Nagtzaam. "En met Trump in het Witte Huis is dat niet anders geworden. Hij stelde zelfs voor om van Gaza een een rivièra te maken. Maar dat betekent wel een gedwongen vertrek van honderdduizenden of mogelijk zelfs 2 miljoen mensen uit bezet gebied – iets dat indruist tegen internationaal recht. Israël ziet dit soort ideeën van Trump alleen maar als extra Amerikaanse steun."

Tegenmaatregelen

Volgens Göran Sluiter, hoogleraar internationaal strafrecht aan de Universiteit van Amsterdam, zijn er juridisch gezien toch heel veel dingen die landen zouden kunnen doen om in te grijpen als er sprake is van misdrijven tegen de menselijkheid, oorlogsmisdrijven, of zelfs genocide. "Alle landen in de wereld zouden actie kunnen ondernemen om deze wandaden te stoppen", zegt hij. 

"Dat dat heel ver kan gaan hebben we bijvoorbeeld in 1999 gezien met de NAVO-bombardementen op Joegoslavië, met als doel het beëindigen van misdrijven tegen de menselijkheid in Kosovo. Objectief gezien is de situatie nu in Gaza niet minder ernstig dan destijds in Kosovo."

Niet onomstreden

Die bombardementen toen waren en zijn niet onomstreden, voegt hij daar wel aan toe: "Er waren ook landen die gewapende humanitaire interventie zonder toestemming van de VN Veiligheidsraad te ver vonden gaan. Maar in theorie zou het kunnen. Het is nog altijd een grijs gebied." 

Al zijn er ook veel minder ingrijpende tegenmaatregelen. Zoals het stoppen met naleven van een verdrag. Iets waar buitenlandminister Veldkamp eerder ook op doelde, volgens Sluiter.

Veldkamp zei dat Israël met de blokkade artikel 2 van het EU-Israël-Associatieverdrag schendt, en dat er een 'bredere discussie en reflectie nodig van onze relatie met Israël'.

Correspondent Pepijn Nagtzaam: "Nederland, maar eigenlijk ook Europa, heeft heel lang vastgehouden aan dat ene zinnetje: Israël heeft het recht zich te verdedigen tegen Hamas. Maar we zien nu dat daar langzamerhand wat scheuren in komen, en dat landen zeggen: dit is niet alleen maar verdedigen meer." Zo wijst Nagtzaam op Frankrijk, waar Macron nu extra druk zet op Israël om hulp toe te laten staan en overweegt om Palestina als staat te erkennen.

Wat doet Nederland?

Tot voor kort was het kabinet huiverig om zich al te hard uit te spreken tegen Israël. Maar in die houding kwam afgelopen weken al voorzichtig verandering. Dat mondde deze week uit in een scherpe veroordeling van wat er in de Gazastrook gebeurt. Minister Veldkamp van Buitenlandse Zaken noemde de aanhoudende blokkade van voedsel en noodhulp gisteren 'buitengewoon ernstig, dramatisch en catastrofaal'.

De eerdere voorzichtige opstelling kan niet los worden gezien van de verschillen van opvatting in de regeringscoalitie. PVV-leider Geert Wilders staat vierkant achter Israël en beperkte daarmee de ruimte voor het kabinet om zich kritisch uit te laten. Daarnaast was minister Veldkamp van Buitenlandse Zaken er lange tijd van overtuigd dat hij meer kon bereiken door zijn kritiek achter de schermen uit te spreken in plaats van Israël in het openbaar de les te lezen. Maar na recente gebeurtenissen is hete besef gegroeid dat het kabinet zich toch moet uitspreken, ook als het zich daarmee de toorn van de grootste coalitiepartij op de hals haalt.

Na het nieuws over de Israëlische aanval op een konvooi Palestijnse ambulances begon de Nederlandse positie al te schuiven en zei Veldkamp dat mogelijk sprake was van schending van het oorlogsrecht. En nu er dagelijks schrijnende beelden uit Gaza komen van ondervoede kinderen sprak de minister zich deze week ongekend fel uit en riep hij andere EU-landen op om gezamenlijk een signaal aan Israël te geven dat het land te ver gaat met de voortdurende blokkade van de Gazastrook.