Grote zorgen over lot Evin-gevangenen in Iran: 'Meest hulpeloze moment in mijn leven'

De vader van Mehraveh, Reza, zit sinds december vast in de Evin-gevangenis in het noorden van de Iraanse hoofdstad Teheran, vertelt ze tegen de Britse krant The Guardian. Reza werd opgepakt vanwege zijn werk als mensenrechtenactivist.

Dat het al die tijd niet goed ging met hem, was wel duidelijk. Tot voor kort sprak ze met haar vader door eerst met haar moeder in Iran te bellen, die legde twee telefoons naast elkaar om vader en dochter met elkaar in contact te brengen. Sinds de aanval is dat niet meer gelukt.

'De een sluit ons op, de ander bombardeert'

De afgelopen week vluchtten veel mensen uit de Iraanse hoofdstad, maar voor de vele gevangenen in Evin is dit onmogelijk. "Het is voor mij de meest duidelijke beschrijving van onze situatie als Iraniërs", zegt Mehraveh. "De ene partij sluit ons op zodat de ander ons vervolgens bombardeert." 

Mehraveh is niet de enige Iraanse in het buitenland met familie die wordt vastgehouden en gemarteld door het strenge regime. Een bekend voorbeeld is de Iraans-Zweedse professor Ahmadreza Djalali (foto boven), hij wordt sinds 2016 vastgehouden in Evin en is sindsdien al ruim 20 kilo afgevallen. Vorige maand nog werd hij getroffen door een hartaanval die hij ternauwernood overleefde. De zorg die hij daarna ontving is minimaal. 

Ahmadreza is in 2016 ter dood veroordeeld nadat hij in Iran was om een reeks colleges te geven. Hij werd in een schijnproces schuldig bevonden aan spionage voor Israël. Daarvoor werkte hij als professor rampengeneeskunde in zowel Zweden als België. Die beide landen hebben meermaals geprobeerd om hem vrij te krijgen, tot nu toe zonder succes. 

Marteling

De voormalig professor werd gemarteld, onder meer doordat hij in een cel verbleef waar 24 uur per dag een felle lamp brandde. Hij moest slapen op de grond, met enkel een klein dekentje. Eerder vertelde Amnesty International al aan RTL Nieuws dat hij werd vastgehouden als politiek wisselgeld voor Iraanse gevangenen in België en Zweden. 

Hoe het nu gaat met Reza en Ahmadreza is niet bekend. Er zijn berichten over lichtgewonde gevangenen, maar die zijn vooralsnog niet bevestigd door de Iraanse autoriteiten.

"De Evin-gevangenis, dat is helaas echt een begrip", stelt Elke Kuijper van Amnesty International. "Het is een ontzettend beruchte plek, vooral vanwege de slechte omstandigheden. Mensen worden er mishandeld, ze krijgen niet de medische zorg die ze nodig hebben. Mensen worden er geëxecuteerd of overlijden aan de gevolgen van marteling."

Pepijn Nagtzaam, correspondent Midden-Oosten, bevestigt de vreselijke omstandigheden in de gevangenis. "Het is het symbool van de onderdrukking van het eigen volk door het Iraanse regime. Mensen verdwijnen daar voor lange tijd, soms voor altijd. Ze worden vastgehouden in veel te kleine cellen of met veel te veel mensen in één ruimte."

Politiek gevangenen

Veel gevangenen die in de Evin-gevangenis zitten, zijn zogeheten politieke gevangenen. Zij kwamen bijvoorbeeld in opstand tegen het Iraanse regime toen eind 2022 grote opstanden uitbraken na de dood van het Iraanse meisje Mahsa 'Jina' Amini. Zij overleed in een cel na te zijn meegenomen door Iraanse politie omdat ze haar hoofddoek niet droeg volgens de richtlijnen van de staat.

"Heel veel kritische denkers zitten daar opgesloten", zegt Kuijper. "Onder intellectuelen wordt het soms half grappend Teheran University genoemd, omdat daar dus veel kritisch tegengeluid zit."  

Ondanks dat er dus veel mensen onterecht vastzitten in Evin, is het voor Kuijper duidelijk dat je niet een gevangenis aanvalt. "Dat is een burgerdoel. Het aanvallen daarvan zou een oorlogsmisdaad kunnen zijn. Je weet niet wat voor schade je hiermee aanricht." 

Iraanse spierballen

Kuijper vertelt de zorgen van de naasten van Ahmadreza en Reza te begrijpen en te delen. "We zien dat Iran in de laatste dagen veel mensen heeft opgepakt die volgens het regime zouden hebben gespioneerd voor Israël. Iran wil spierballen laten zien om een signaal af te geven: 'Doe dit niet, we pakken je'."

In de afgelopen week werden al twee mensen geëxecuteerd omdat ze volgens Iran spioneerden voor Israël. "Maar het probleem is dat aanklachten in Iran vaak vaag geformuleerd zijn, soms zijn ze helemaal nergens op gebaseerd en worden bekentenissen via marteling verkregen. We hebben dus veel vraagtekens bij dit soort processen. We vrezen dus voor zowel het lot van de mensen die al langer vastzitten als zij die pas zijn opgepakt."

Ruim 900 executies vorig jaar

Executies in Iran zijn geen zeldzaamheid. Alleen al vorig jaar zouden er minstens 901 executies hebben plaatsgevonden volgens cijfers van de VN. Alleen in China zouden er meer executies op jaarbasis plaatsvinden, al zijn er geen officiële cijfers bekend uit dat land. 

Het aantal van 901 is nog een minimum. Volgens verschillende mensenrechtenorganisaties zou het aantal zelfs op 975 liggen. In 2023 lag het dat aantal volgens Amnesty International nog op 853. 

De stijgende trend lijkt ook in 2025 aan te houden. Tot nu toe zouden al ruim 300 mensen zijn geëxecuteerd.

In oktober 2022 spraken we met Yasmijn Fataie, zij werd geboren in de beruchte Evin-gevangenis. Haar verhaal zie je in de video hieronder: