China kijkt argwanend toe hoe dalai lama zijn opvolging regelt
Een paar dagen voor zijn negentigste verjaardag heeft de dalai lama een voor boeddhisten belangrijke knoop doorgehakt: hij zal reïncarneren en alleen een speciale, door hem aangewezen stichting mag daarna de nieuwe dalai lama zoeken. Dat is tegen de wil van de Chinese regering, die liever zelf een nieuwe dalai lama zou aanwijzen.
Wanneer de huidige dalai lama overlijdt, komt er een nieuwe. Het nieuws dat hij zal reïncarneren, maakte Tenzin Gyatso – zo heet huidige dalai lama – zelf bekend in een videoboodschap die door boeddhisten wereldwijd werd gevolgd.
Dat ís nieuws omdat het lange tijd onzeker was of er wel een opvolger zou komen van de huidige, veertiende spirituele leider van het Tibetaans boeddhisme. "De incarnatielijn van de dalai lama's bestaat sinds de 16de eeuw en is ingesteld door de toenmalige Mongoolse Kahn", zegt hoogleraar Aziatische godsdiensten Paul van der Velde van de Radboud Universiteit in Nijmegen. "Die heeft daarbij gezegd dat de reïncarnatie veertien keer zou plaatsvinden."
Op zoek naar reïncarnatie
Dat zou betekenen dat de huidige dalai lama de laatste is. Maar na nummer veertien komt dus toch nummer vijftien, heeft Gyatso bepaald. Hij zegt ook hoe: een speciale stichting heeft van hem het alleenrecht gekregen om na zijn dood op zoek te gaan naar zijn reïncarnatie.
Reïncarnatie is het geloof dat iemands ziel na zijn of haar dood terugkeert in een ander lichaam. Waar het christendom, jodendom en de islam geloven in een hemel en een hel, is reïncarnatie het boeddhistische (en hindoestaanse) antwoord op de vraag: wat gebeurt er na de dood?
Voor veel Tibetanen is dat grote opluchting. Om meerdere redenen, legt China-correspondent Roland Smid uit. "De dalai lama is voor het Tibetaanse volk de allerhoogste spirituele leider. Hij geeft richting aan het spirituele leven van Tibetaanse boeddhisten, maar geldt ook als een voorvechter van een vrij Tibet, waar Tibetanen kunnen leven zonder te worden onderdrukt."
Gevlucht naar India
Dat laatste is geen vanzelfsprekendheid. Begin jaren 50 viel China buurland Tibet binnen en annexeerde het. "Aanvankelijk mocht de dalai lama aanblijven", zegt Smid, "maar nadat een Tibetaanse opstand door het Chinese leger in 1959 hard werd neergeslagen, zag Gyatso zich gedwongen te vluchten naar buurland India. Daar stichtte hij een regering in ballingschap."
Vanuit India is de dalai lama de Chinese regering een blok aan het been. Smid: "Met zijn boodschap van naastenliefde en compassie heeft hij de Tibetaanse zaak internationaal op de kaart gezet. Hij won hiervoor in 1989 nog de Nobelprijs voor de Vrede."
Geboorteplaats verzwegen
China laat intussen zien wie écht de baas is in Tibet. Zo wappert boven het voormalige paleis van de dalai lama – een heilige plek voor Tibetaanse boeddhisten – prominent de Chinese vlag. Ook is de geboorteplaats van Gyatso op geen enkele Chinese kaart te zien, om te voorkomen dat het een bedevaartsoord wordt. Roland Smid ging er in maart op bezoek. Dat 'China niet wil dat de wereld van dit gebied afweet', ondervond hij aan den lijve. Bekijk het in deze video:
Een andere manier waarop China de Tibetanen onder de duim wil houden: het aanwijzen van een nieuwe dalai lama, eentje die de Chinese heerschappij over het gebied accepteert. Dat is in strijd met de 'gebruikelijke', boeddhistische wijze waarop een dalai lama wordt opgevolgd.
"Eigenlijk geloven ze dat deze dalai lama al sinds de 15de eeuw dezelfde is", zegt Van der Velde. "Dus als hij doodgaat, dan is hij een tijdje op een andere plek, maar op een bepaald moment komt hij terug. Tot nu toe was dat steeds in de vorm van een jongetje, maar het kan ook een vrouw zijn."
China wil opvolger goedkeuren
Een paar jaar na de dood van de dalai lama gaat een speciaal comité op zoek naar zijn reïncarnatie. "Ze kijken naar uiterlijke kenmerken en doen allerlei tests. Zo moet de peuter bijvoorbeeld objecten van de vorige dalai lama herkennen."
Dat de dalai lama een speciale stichting de macht over deze zoektocht heeft gegeven, snapt Van der Velde wel. "Het gevaar is natuurlijk heel groot dat de Chinezen een kandidaat gaan aanwijzen." Een situatie die zich in 1989 ook voordeed bij de pänchen lama, een belangrijke spirituele leider die in de hiërarchie één trapje onder de dalai lama staat. "De Tibetaanse kandidaat, die was aangewezen door de dalai lama, werd in 1995 op zesjarige leeftijd ontvoerd en is sindsdien spoorloos. Daarna heeft China zelf een incarnatie van de pänchen lama aangewezen."
De Chinese regering heeft al gereageerd op de toespraak van de dalai lama en zegt dat een nieuwe dalai lama 'door de regering in Beijing moet worden goedgekeurd'.
