Na elke aanval hetzelfde verhaal: Israël zegt te onderzoeken, maar straffeloosheid regeert

De laatste aanval van het Israëlische leger die voor veel ophef en afschuw zorgt, is die op het Nasser-ziekenhuis in Khan Younis. Daarbij kwamen maandag 22 mensen om het leven, onder wie toegesnelde hulpverleners, medisch personeel en vijf journalisten die werkten voor bekende internationale media als Reuters, AP en Al Jazeera.

Het ging om een dubbele aanval met zo'n tien minuten ertussen, waarbij vooral de tweede klap dodelijke slachtoffers maakte. Dat was live te zien op tv:

Vrijdag meldde de BBC dat een ziekenhuis in totaal niet twee, maar vier keer werd getroffen. Twee trappenhuizen vrijwel gelijktijdig bij de eerste aanval, gevolgd door een dubbele inslag op dezelfde plek die eerder als één aanval werd gezien. 

Premier Netanyahu van Israël sprak in een verklaring van een 'tragisch ongeluk' dat zijn land zeer betreurt. "Israël waardeert het werk van journalisten, medisch personeel en alle burgers. De militaire autoriteiten voeren een grondig onderzoek uit."

Het erkennen van 'fouten' en de belofte van zo'n intern onderzoek is een reflex die de Israëlische regering geregeld laat zien bij grote militaire incidenten. Een lijst die langer en langer wordt.

Gerichte aanvallen en executies

Voorbeelden zijn de executie van vijftien herkenbare Palestijnse hulpverleners (maart dit jaar), het gericht schieten op ongewapende burgers bij GHF-voedselpunten (sinds 27 mei), het doden van zeven medewerkers van voedselhulporganisatie World Central Kitchen (april 2024) en het bombarderen van een tentenkamp met ontheemden in Rafah met 45 doden, waarvan een deel levend is verbrand (mei 2024).

Maar ook het gericht aanvallen van journalisten in Libanon (oktober 2024) en het doodschieten van de Turks-Amerikaanse activiste Aysenur Ezgi Eygi (september 2024). Of het beschieten en verwonden van VN-militairen in Libanon (oktober 2024).

Het Israëlische leger stelt dat intern onderzoek wordt uitgevoerd om zulke incidenten in de toekomst te voorkomen. Maar omdat - op een enkel ontslag na - alle aanklachten zonder strafrechtelijk gevolg worden geseponeerd, gelooft eigenlijk niemand dat nog, zegt Iva Vukušić, expert op het gebied van oorlogsmisdaden aan de Universiteit Utrecht.

"De Israëlische premier die zegt dat het een fout is, hoe vaak hebben we dit al niet gehoord?", zegt Vukušić. "Hoewel er waarschijnlijk mensen in zowel het leger als de rechterlijke macht zijn die zich verzetten tegen zulke flagrante schendingen van het internationaal humanitair recht, lijkt het systeem zich steeds weer af te keren van daadwerkelijk onderzoek, vervolging en bestraffing", zegt Vukušić.

'Geen enkele consequenties'

Volgens haar wakkert deze 'wijdverbreide straffeloosheid' bovendien alleen maar meer geweld aan. "Waarom zou je, als commandant of soldaat van het Israëlische leger, nog oppassen om geen burgers te raken? Er lijken geen consequenties aan verbonden te zijn als je dat wel doet. Het leger heeft nu het gevoel dat ze in wezen zo'n beetje alles kunnen doen wat ze willen."

Dat terwijl het Israëlische leger de reputatie heeft een van de meest moderne legers ter wereld te zijn, met de meest geavanceerde wapens en materieel. Ook in dat licht is de lange lijst aan 'fouten' en 'ongelukken' op z'n minst opmerkelijk, zeggen critici.

'Soldaten hebben vrij spel'

"Waar de legerleiding onderzoek belooft, zien en horen we dat soldaten op de grond veelal vrij spel hebben", zegt correspondent Midden-Oosten Pepijn Nagtzaam. "Klokkenluiders vertellen dat de lat om te schieten heel laag ligt. Er worden, zonder dat Palestijnen dat weten, no-go-gebieden aangewezen, waar alles en iedereen beschoten mag worden. Dat levert in de meeste gevallen veel doden en gewonden op. Pas bij veel internationale ophef, volgt onderzoek.

Daarbij zijn de gedragsregels voor soldaten erg los, zegt hij. "Het is helemaal niet zo dat aanvallen tot het hoogste legerniveau worden afgestemd. Door de hele oorlog zien we dat Israëlische militairen niet of nauwelijks worden beteugeld of gecorrigeerd. Als je dan politici hebt die publiekelijk zeggen dat er geen onschuldige burgers bestaan in Gaza en ziekenhuizen verdacht maken als Hamas-bolwerken, ontstaat een cultuur waarin alles kan en mag."

De Israëlische mensenrechtenorganisatie Yesh Din telde tot vorig jaar 664 (voor)onderzoeken naar militaire incidenten van het Israëlische leger in Gaza. In slechts één geval leidde dit tot vervolging. De rest van de interne onderzoeken werden afgedaan omdat er geen misstanden zouden zijn gevonden, of bleven onopgelost.

Ook de prominente ngo Israëlische B'Tselem is uitgesproken over de manier van onderzoeken door het leger. "Ze maken deel uit van een breder witwasmechanisme dat Israël in staat stelt de schijn van legaliteit te wekken, terwijl het opzettelijk het internationaal recht blijft schenden zonder enige verantwoording of beleidswijziging", zegt woordvoerder Yair Dvir.

Zelf concludeert het Israëlische leger bij zulke incidenten dat het 'professioneel' en met 'grote onderscheiding' opereert. Ook stelt het leger dat protocollen zijn verduidelijkt en aangescherpt om voortaan voorzichtiger te opereren bij operaties in de buurt van reddingsdiensten en medisch personeel.

'Kan ze niets schelen'

Vukušić: "Het is aannemelijk dat een militaire macht één, twee of drie fouten maakt. Maar zo veel? En zo regelmatig? We zouden wel heel erg dom moeten zijn om dit te geloven. Na zoveel zogenoemde fouten zou je er alles aan doen om te voorkomen dat het nog een keer gebeurt. Maar het kan ze niets schelen." 

Zij pleit voor het opleggen van sancties door bondgenoten. "We moeten onszelf afvragen: kunnen landen, waaronder ook Nederland, nog een bondgenoot zijn van een staat die zo regelmatig journalisten doodt?"