Hoe Rusland ondanks massale verliezen tóch nieuwe troepen naar het front stuurt

Volgens de Amerikaanse denktank CSIS zijn sinds het begin van de oorlog bijna 1 miljoen Russische soldaten omgekomen of gewond geraakt. Oekraïne telt daarentegen 400.000 doden en gewonden. Toch blijft Rusland gestaag terreinwinst boeken. Zo hebben deze week Russische troepen voor het eerst in deze oorlog dorpen ingenomen in de Oekraïense provincie Dnipropetrovsk.

Rusland heeft een veel hogere tolerantie voor zware verliezen, stelt Joris van Bladel, Ruslandexpert bij het Egmond Instituut. Dat ligt volgens hem aan de militaire cultuur. "Het Russische leger is in essentie een massaleger: kwantiteit boven kwaliteit", zegt hij. Maar grote verliezen, vragen ook om grote wervingsbehoeften. "En daarin," zegt Van Bladel, "heeft Rusland een enorme aanpassingsvermogen laten zien."

'Contract van de dood'

Rusland mobiliseerde in 2022 zo’n 300.000 reservisten. "Echter leidde dat tot veel onrust in Rusland", vertelt Clingendaels Oost-Europa-expert Kaspar Pucek. Honderdduizenden Russen zijn het land ontvlucht, 'met name ook hoog opgeleide mensen die het land ook heel hard nodig heeft', zegt Pucek. Ook brak er protest uit.

"Om dat te voorkomen", zegt Pucek, "probeert Rusland steeds vaker prikkels te geven zodat mensen zich vrijwillig voor het leger opgeven". Het nieuwe model draait grotendeels op geld. Contractsoldaten krijgen enorme tekenbonussen en salarissen die in arme regio’s vele malen hoger liggen dan het gemiddelde inkomen. 

"Voor veel arme Russen betekent het leger voor het eerst een kans op sociale mobiliteit: een appartement, een auto, een betere toekomst. Dat mogen we niet onderschatten", vertelt Van Bladel. "Het is een contract van de dood, maar mensen nemen dit risico omdat het hun enige manier is om vooruit te komen."

Naast financiële middelen worden ook andere manieren ingezet. "Rusland rekruteert ook gevangenen en migranten uit Centraal-Azië, vaak onder dwang of met valse beloftes", zegt Van Bladel. Wie tekent, kan strafvermindering of verblijfsrechten krijgen. 

Daarnaast is de dienstplicht veel strenger geworden, legt Van Bladel uit. De diensplicht bestaat al decennia in Rusland, maar dienstplichtigen mogen officieel niet naar het buitenland worden gestuurd. "Wel kunnen zij direct na hun dienstplicht een contract aangeboden krijgen en vervolgens toch worden uitgezonden naar Oekraïne," vertelt Van Bladel. Volgens hem gebeurt dat vaak onder druk.

Oekraïne: 'Enkeltje naar het front'

Voor Oekraïne is het steeds moeilijker om de rangen gevuld te houden. "In de vroege maanden van de oorlog was er veel enthousiasme voor mensen om zich in te schrijven", zegt Pucek. "Maar dat enthousiasme is inmiddels sterk afgenomen."

Tim Sweijs, onderzoeksdirecteur bij het Haags Centrum voor Strategische Studies, wijst erop dat soldaten nauwelijks verlof kunnen nemen: "Als je aan het front zit, is het moeilijk om eruit te roteren. Dat vreet aan het moraal. Daar word je oorlogsmoe van." Vaak blijven soldaten maanden op het front zonder rust. "Mensen zijn bang dat naar het front gestuurd worden betekent dat je een enkeltje naar het front krijgt", zegt Sweijs. 

Corruptie speelt ook een rol: "Wie geld of connecties heeft, kan de dienstplicht vaak ontlopen. Dat ondermijnt de hele mobilisatie", zegt Pucek. Maar hij benadrukt wel dat dat ook groots in Rusland speelt.

Sweijs vertelt dat de Oekraïense overheid het leger aantrekkelijker probeert te maken met bonussen en marketingcampagnes rond elite-eenheden. Toch kan dat alleen beperkt. "Rusland kan die vergoedingen betalen dankzij zijn relatief grote economie en de aanzienlijke staatsinkomsten uit olie-export", zegt Pucek. "Oekraïne kan dat simpelweg niet: het land heeft een kleinere economie en is bovendien afhankelijk van westerse steun om überhaupt de oorlog te financieren."

Oudere soldaten, jongere vrijgesteld

Opvallend is dat Oekraïne juist de jongste generatie buiten de frontlinies houdt. "De gemiddelde leeftijd van een Oekraïense soldaat is inmiddels 38 jaar – uitzonderlijk hoog in vergelijking met eerdere oorlogen, waar soldaten vaak tussen de 18 en 20 waren", vertelt Van Bladel. Dat komt deels doordat Oekraïne relatief weinig jonge mannen heeft: de generatie geboren na de val van de Sovjet-Unie is klein.

Het inzetten van deze relatief kleine generatie voor de oorlog ligt heel 'gevoelig' in Oekraïne, stelt Pucek. Pas in 2024 is de minimale dienstplichtige leeftijd verlaagd van 27 naar 25 jaar. En zelfs dat is hoog vergeleken met ander landen. In Rusland is het 18 jaar.

Sinds 2022 mochten mannen tussen de 18 en 60 het land niet verlaten, om te zorgen dat Oekraïne geen potentiële soldaten misloopt. Dat Kyiv deze week aankondigde dat mannen tussen de 18 en 22 jaar wél weer het land mogen verlaten, illustreert hoe gevoelig de jeugdkwestie ligt. "De toekomst van Oekraïne ligt bij de jongeren, en die wil men niet opofferen", zegt Van Bladel. Pucek voegt toe: "De regering wil voorkomen dat jonge mannen hun band met Oekraïne verliezen. Ze hopen dat deze generatie na de oorlog terugkomt om het land weer op te bouwen".

Uithoudingsslag 

De oorlog is volgens Van Bladel vooral een strijd van uithoudingsvermogen. Rusland kan putten uit een veel grotere bevolking: 146 miljoen tegenover minder dan 30 miljoen in de onbezette gebieden van Oekraïne. Toch waarschuwt Pucek dat het Kremlin niet onkwetsbaar is. Als het gaat om tanks en andere zware wapens heeft 'Rusland ook steeds meer moeite om de verliezen op te vangen', zegt Pucek. Om die te vervangen, 'hebben de Russen heel lang geteerd op oude wapendepots uit de Sovjet-Unie die nu eigenlijk toch wel leeg beginnen te raken', vertelt hij.

Sweijs wijst erop dat Rusland al 40 procent van zijn overheidsbudget in defensie stopt. Op korte termijn werkt dat, stelt hij. Maar de vraag is hoe lang Rusland dat economisch en maatschappelijk volhoudt. Alle experts wijzen op de steeds wankeler wordende Russische economie. De Russische economie groeide dit jaar met maar 0.9 procent.

Dat uithoudingsvermogen van Rusland heeft ook impact op de vredesonderhandelingen. "Zolang Poetin genoeg manschappen kan rekruteren en geld heeft om door te vechten, voelt hij zich niet gedwongen concessies te doen aan de onderhandelingstafel," zegt Pucek. "Daarom is het zo belangrijk voor Europa om de defensie-industrie op te stellen", vertelt Sweijs. "Pas dan laat Oekraïne aan Rusland zien dat ze in staat zijn om door te kunnen vechten."