Oekraïne zet gevangenen in tegen Rusland: 'Kans op vrijheid, maar ook op de dood'
In Oekraïense gevangenissen krijgen veroordeelden de kans hun straf te verruilen voor het front. Duizenden gevangenen melden zich vrijwillig aan om tegen Rusland te vechten. Voor velen lijkt het de enige weg naar vrijheid, maar hoe reëel is die kans? "Velen keren nooit terug."
Sinds vorig jaar mogen Oekraïense gevangenen zich aanmelden voor het leger. In juli 2024 vochten er al zo’n 3.800 mee, in april van dit jaar waren dat er ongeveer 8.000, en inmiddels zouden het er volgens Oekraïense bronnen meer dan 10.000 zijn.
Ze worden, in ruil voor voorwaardelijke vrijlating, ingezet zolang de oorlog voortduurt. Het is geen verrassend besluit. Nu de oorlog tussen Oekraïne en Rusland al meer dan 1300 dagen duurt, raakt het reservoir aan manschappen uitgeput en zoeken beide zijden naar manieren om hun troepen aan te vullen.
'Seriemoordenaars en verkrachters'
Rusland begon al in 2022 met het ronselen van gevangenen. Die konden in eerste instantie een contract voor een halfjaar ondertekenen, en kregen daarna een volledig pardon van president Poetin, legt Oekraïneverslaggever Chris Colijn uit.
"Rusland rekruteerde bijna iedereen die wilde vechten. Seriemoordenaars, verkrachters: iedereen was welkom in het Russische leger. We weten niet precies om hoeveel mensen het gaat, maar Oekraïne beweert dat Rusland zeker zo'n 150.000 gevangenen heeft gerekruteerd", zegt Colijn.
In januari 2024 stapte Rusland over op een ander model: gevangenen moeten nu vechten tot het einde van de oorlog, en krijgen dan een voorwaardelijke vrijlating. "In Rusland ontstond steeds meer onvrede omdat gevangenen na zes maanden een pardon konden krijgen. Ze gingen na die maanden gewoon vrijuit en vormden opnieuw een gevaar voor de samenleving. Dat terwijl gewone Russische soldaten veel langer moeten vechten en niet na zes maanden naar huis mochten. Er zijn in Rusland veel berichten dat zulke mensen na hun vrijlating opnieuw vreselijke misdaden begingen", legt Colijn uit.
In Oekraïne vechten de gevangenen net als gewone soldaten door tot het einde van de oorlog. Maar het land selecteert veel voorzichtiger dan Rusland. "Wie vastzit voor meerdere moorden, verkrachting of landverraad mag niet vechten."
Gevaar voor andere soldaten
Oekraïense gevangenen moeten eerst goedkeuring krijgen van hun gevangenis, en vervolgens ondergaan ze fysieke en psychische tests. Het heeft geen zin om mensen te rekruteren die zware psychische problemen hebben, legt Colijn uit, want zij vormen een gevaar voor andere soldaten. "Dat zag je ook aan de Russische kant bij het eerste model. Dus daar wordt op geselecteerd."
Wat wel hetzelfde is als in Rusland: de gevangenen worden naar de gevaarlijkste plekken van het front gestuurd. "Ze hebben doorgaans weinig te kiezen, en de kans dat ze aan het front worden gedood is groot", vertelt Colijn.
De BBC deed onderzoek in een van de gevangenissen waar gevangenen werden gerekruteerd. Daar bleek dat ongeveer de helft van de gerekruteerde gevangenen was gesneuveld.
Wij spraken vorig jaar met gevangene Mykola, die is gaan vechten aan het front. Die beelden zie je hier:
Oekraïne heeft een schrijnend tekort aan mensen die willen dienen als infanteriesoldaten op de gevaarlijkste plekken, juist omdat de verliezen daar zo hoog zijn. Als er gevangenen zijn die zichzelf aanbieden, maakt het Oekraïense leger daar graag gebruik van.
Dienen voor de eer
De BBC sprak een paar gerekruteerde gevangenen. Zij lijken vooral blij te zijn dat ze een bijdrage kunnen leveren aan de oorlog en toch nog iets te kunnen rechtzetten door te dienen in het leger. Zo zegt een 36-jarige veroordeelde drugsdealer: "Ik zou mijn hele leven het stempel van gevangene krijgen, maar als ik zou dienen, zou ik een militair zijn." Voor hem is het ook een vorm van wraak. "Zo kan ik mijn zus wreken. Ze zou nu 21 jaar geweest zijn. Ze kwam om het leven toen een Russische raket haar huis in Charkiv in 2023 raakte."
Maar de meesten is het te doen om de vervroegde vrijlating. "Ze hopen dat ze het overleven en op die manier eerder vrijkomen", zegt Colijn. Daarnaast zien sommigen het als een kans om te vluchten. "Deserteren is riskant. Wie wegloopt en bijvoorbeeld naar familie gaat of ergens anders onderduikt, kan een gevangenisstraf krijgen van vijf tot tien jaar boven op hun oorspronkelijke straf."
