Dit is de man die namens Hamas onderhandelde in Sharm-el-Sheikh
Hij ontsnapte ternauwernood aan de dood bij een Israëlische aanval in Qatar vorige maand, waarbij hij een zoon verloor. Nu is hij de hoofdonderhandelaar namens Hamas, zo ook tijdens de onderhandelingen met Israël in de Egyptische badplaats Sharm-el-Sheikh afgelopen dagen. Wie is Khalil al-Hayya?
De eerste stap in het akkoord tussen Hamas en Israël is gezet. Komende dagen wordt er nog verder onderhandeld over de details en de verdere stappen. Khalil al-Hayya is hierin een sleutelfiguur. Hij heeft een lang en ook gekweld verleden binnen de militante en politieke islamitische beweging. Sommigen noemen hem ook wel een ontsnappingskunstenaar.
Sinds Hamas in 2007 de macht greep in de Gazastrook, wist Israël de ene na de andere Hamas-leider te liquideren, in binnen- en buitenland. De 64-jarige al-Hayya ontsprong telkens de dans en won zo aan invloed, maar verloor onderweg ook een hele reeks aan familieleden.
al-Hayya is geboren in Gaza en studeerde islamitische wetenschappen op universiteiten in Jordanië en Soedan. Hij sloot zich eind jaren 80 als twintiger aan bij Hamas. Dat was tijdens de Eerste Intifada (1987-1993), zoals de Palestijnen hun opstand noemen tegen de Israëlische bezetting.
Die opstand begon met geweldloos protest, maar mondde uit in rellen en bloedige aanslagen. Hamas was toen nog in opkomst als het radicale alternatief voor verzetsbeweging PLO van Yasser Arafat.
Politieke carrière
Al snel maakte hij carrière binnen de politieke tak van Hamas. De laatste jaren was al-Hayya geregeld publiekelijk de spreekbuis van Hamas. Zo zei hij in april 2024 dat de gewapende tak van Hamas bereid is om de wapens neer te leggen, in ruil voor een soevereine Palestijnse staat. Die zou moeten bestaan uit de Gazastrook en de Westelijke Jordaanoever, met Oost-Jeruzalem als hoofdstad, is zijn wens.
al-Hayya wordt al langer gezien als één van de belangrijkste diplomaten van Hamas, misschien wel de belangrijkste. Hij onderhandelde vaker met Israël en staat inmiddels te boek als hoofdonderhandelaar van de Hamas-delegatie.
Dus ook de afgelopen dagen in Sharm-el-Sheikh, waar hij volgens Hamas-kenner Joas Wagemakers een duidelijk doel nastreeft. Niet alleen dat de Gaza-oorlog stopt en dat het Israëlische leger zich volledig terugtrekt, maar ook dat Hamas garanties krijgt van Amerika dat Israël de oorlog niet weer hervat als de Israëlische gijzelaars eenmaal zijn teruggegeven. Die garantie is (nog) niet gegeven.
Zelfbestuur
"al-Hayya hoopt dat er een nieuw politiek proces wordt opgestart, waarin Palestijnen daadwerkelijk zelfbestuur hebben in de Gazastrook en dat dit ook wordt geaccepteerd door Israël, de Palestijnse Autoriteit en de rest van de wereld", zegt islamoloog Wagemakers, die verbonden is aan de Universiteit Utrecht. "Dan kan Hamas dit verkopen aan de eigen achterban en kan het ook beweren dat alle verwoesting niet voor niets is geweest. Het spreekt echter voor zich dat dit niet gaat gebeuren en dat dit alles in schril contrast staat met het verdrag van president Trump."
De vraag is met welk gemoed al-Hayya aan de onderhandelingstafel zit. In 2007 verloor hij zijn vrouw, drie kinderen en drie broers door een Israëlische luchtaanval op zijn woning in de Gazastrook. Zelf was hij op dat moment niet thuis. Het Israëlische leger verklaarde destijds dat vijf Hamas-militanten het doelwit waren van de aanval, maar ontkende dat ze op al-Hayya's huis hadden gemikt.
Precies een maand geleden verloor hij opnieuw een zoon. Dat gebeurde bij de brutale Israëlische raketaanvallen op Hamas-kopstukken in Doha, de hoofdstad van Qatar. Een operatie die veel kwaad bloed heeft gezet. Niet alleen in de Arabische wereld, maar ook bij Israëls belangrijkste bondgenoot Amerika. al-Hayya zelf overleefde ook deze aanval.
"Ik weet niet in welke mate dit een rol speelt bij de onderhandelingen", zegt correspondent Olaf Koens. "Al het persoonlijke is politiek. Onderhandelen moet je doen met je vijand, en dat de mensen aan tafel daar zelf het slachtoffer van zijn geworden, is niet meer dan begrijpelijk. Ik denk dat het onmogelijk is om iemand te vinden die geen familieleden is verloren."
Wantrouwen is enorm
Er staat bij beide partijen grote druk op de onderhandelingen om het staakt-het-vuren tot een succes te maken. "Er zijn talloos veel manieren waarop het mis kan gaan", zegt Koens. "En er is eigenlijk maar één uitkomst goed genoeg: een duurzame vrede waar zowel de Palestijnen als Israël zich in kunnen vinden."
Tegelijkertijd is het onderlinge wantrouwen enorm, vervolgt hij. "Hamas is bang dat met het vrijlaten van de gijzelaars de enige troef aan de onderhandelingstafel, hoe wrang dat ook klinkt, in zal leveren. De Palestijnen willen niet terug naar de situatie van voor 7 oktober 2023. Er moet perspectief komen. In Israël is het wantrouwen net zo groot. Wie kan garanderen dat er na terugtrekking niet een nieuwe gewapende organisatie opstaat die in feite neerkomt op Hamas 2.0?"
Komende dagen zal moeten blijken in hoeverre het al-Hayya is gelukt de garanties te krijgen en wat de volgende stappen zijn in het akkoord tussen Hamas en Israël.
