Koerdische PKK trekt zich terug uit Turkije: een duurzame vrede?
De Koerdische militante beweging PKK trekt al haar troepen terug uit Turkije. De PKK vocht decennialang tegen de Turkse overheid voor een eigen Koerdische staat. Eerder besloot de groep zichzelf op te heffen. Het is de volgende stap in een vredesproces dat tot nu toe vooral eenzijdig lijkt.
"Het is een significante stap", zegt Joost Jongerden, socioloog en universitair hoofddocent aan de Wageningen Universiteit. Als onderdeel van het ontwapeningsproces dat in mei begon, vertrekken alle PKK-strijders naar Noord-Irak, waar ook veel Koerden wonen.
Hiermee lijkt het einde van een decennialang conflict dichterbij. De strijd tussen de PKK en de Turkse overheid kostte de afgelopen veertig jaar zo’n 50.000 levens. PKK-leider Abdullah Öcalan, die sinds 1999 gevangen zit, nam in mei het besluit om de organisatie te ontbinden en de gewapende strijd te staken.
Maar volgens Jongerden is het niet genoeg: "Om het Koerdische probleem op te lossen, moeten er ook stappen door Turkije gezet worden, met name op het politieke vlak: democratisering en gelijke rechten voor Koerden."
Turkije aan zet
De Turkse regering heeft een parlementaire commissie ingesteld die hervormingen moet onderzoeken. Maar concrete stappen blijven uit, stelt Jongerden: "Wat je tot op heden niet hebt gezien, is dat een vergelijkbare symbolische stap vanuit Turkije is gezet." Vooral op het gebied van onderwijs, cultuur en lokale bestuur voor Koerden is er volgens hem nog veel te winnen: "Het toelaten van onderwijs in de Koerdische taal is een van de belangrijkste hervormingen op de korte termijn."
"Er is tot op heden heel veel wantrouwen", zegt Jongerden. Volgens hem zou het vrijlaten van Koerdische gevangenen die hun straf hebben uitgezeten, juist het vertrouwen in het vredesproces kunnen versterken. "Maar vanuit Turkije hebben we nog verder niet heel duidelijke concrete stappen gezien."
'Een eenzijdig proces'
"Het lijkt een eenzijdig vredesproces te zijn", vertelt Jongerden. Dat komt omdat de twee kanten het niet eens zijn over waar het conflict om draait. "Voor Erdoğan is ontwapening belangrijk, voor de Koerdische beweging democratische rechten."
Volgens Jongerden ziet Turkije het conflict vooral als een probleem van veiligheid. De PKK is in Turkije en Westerse landen al jarenlang aangemerkt als terreurorganisatie. "Op het moment dat de PKK de wapens neerlegt, is volgens Erdoğan ook het probleem voorbij", zegt Jongerden.
Maar de Koerdische beweging ziet het anders. "Zolang je dat politieke vraagstuk van gelijke rechten en erkenning niet oplost, dan blijf je een probleem van een Koerdische kwestie hebben", zegt Jongerden.
De Koerdische kwestie
Sinds de oprichting van de Turkse republiek worden Koerden en andere minderheden onderdrukt. Lang werden Koerden niet als volk erkend en was het spreken van de Koerdische taal verboden.
Sinds Erdoğan in 2002 aan de macht kwam, is de positie van Koerden enigszins verbeterd. Koerdische lessen zijn (beperkt) toegestaan op scholen, er bestaan Koerdische zenders en Koerdische partijen doen mee aan verkiezingen.
Toch blijven andere vormen van onderdrukking bestaan. "Soms lijkt op papier iets geregeld te worden, zoals het recht op onderwijs in het Koerdisch", vertelt Jongerden. "Maar in de praktijk is het te weinig en worden er ook nog allerlei barrières opgeworpen." Zo wordt de Koerdische politieke partij DEM regelmatig geconfronteerd met repressie, waaronder arrestaties van politici, juridische procedures en dreigende partijverboden.
Jongerden vreest dat zo lang de Turkse overheid geen stappen neemt om die Koerdische politieke vraagstukken op te lossen, 'dat het vredesproces kan ontsporen.'
Democratisering onder druk
De PKK zegt nu een democratische koers te willen volgen, mogelijk als politieke partij. Maar de politieke ruimte in Turkije lijkt kleiner te worden. "Tegelijkertijd zie je dat het regime steeds autoritairder wordt", waarschuwt Jongerden. Zo is de leider van de grootste Turkse oppositiepartij, Ekrem Imamoğlu, in de gevangenis gezet. Ook loopt er een proces tegen zijn partij, de CHP.
Voorzichtig optimisme
Toch is er een verschil met eerdere vredespogingen. "Wat je in 2014 niet hebt gezien, is de institutionalisering. Nu is het parlement wel betrokken", zegt Jongerden. Maar het proces blijft fragiel. "Het is en blijft een heel onzeker proces. Het is natuurlijk heel jammer dat er geen derde partijen monitoring bij zit."
De komende maanden zullen uitwijzen of Turkije bereid is om verdergaande hervormingen door te voeren en het vertrouwen van de Koerdische gemeenschap te winnen. Voorlopig blijft het wantrouwen groot, maar de hoop op vrede is nog niet vervlogen.
