Apparaten in huis eerder stuk door te hoge spanning op stroomnet

De spanning op het laagspanningsnet, het elektriciteitsnet voor huishoudens, is op veel plekken in ons land op zonnige dagen te hoog. Volgens Netbeheer Nederland is de afgelopen drie jaar het aantal meldingen van té hoge spanning verdrievoudigd. Zo'n 100.000 slimme meters gaven overspanning of piekspanning aan. Uit een eerdere analyse van RTL Nieuws bleek op 30.000 postcodes zogeheten spanningsproblemen te zijn.

Bijna altijd zijn zonnepanelen de oorzaak. Die zorgen op een zonnige dag dat te veel elektriciteit tegelijk door de kabels wordt geduwd. Hierdoor loopt de spanning op, vaak tot ver boven de gewenste spanning van 220 tot 230 volt. Bij 253 volt spreek je van piekspanning. Om te voorkomen dat de apparatuur in huis kapot gaat, worden omvormers van zonnepanelen automatisch uitgeschakeld. Dit is door de Autoriteit Consument & Markt (ACM) vastgelegd in de Netcode. 

Piekspanning

Een omvormer is een apparaat dat verbonden is met je zonnepanelen en zorgt dat gelijkstroom die zonnepanelen produceren, worden omgezet naar wisselstroom die alle elektronische apparaten in je huis gebruiken. Je omvormer beschermt je apparatuur tegen piekspanning, maar als de omvormer wordt uitgeschakeld kun je ook geen stroom terugleveren en loop je geld mis. En langdurige piekspanning zorgt voor een kortere levensduur van elektrische apparaten. 

Daarover kan Anthony Perdok uit het Groningse Zuidbroek meepraten. Hij stopt een spanningsmeter in zijn stopcontact en die geeft 253 volt aan. Hij zegt: "Dat is veel te hoog." Zijn nieuwe wasmachine ging al na twee jaar stuk. Ook de vaatwasser en kookplaat gingen veel eerder kapot dan de gebruikelijke levensduur.

'Apparatuur heeft sowieso te lijden'

Elektrische apparatuur heeft sowieso te lijden onder de hoge voltages, zegt Pavol Bauer, hoogleraar Energieconversie en -opslag aan de TU Delft. Hij doet onderzoek naar de levensduur en betrouwbaarheid van elektrische componenten zoals schakelaars in bijvoorbeeld tv's en vaatwassers.

"Wij hebben gemeten dat bij 10 procent hogere spanning, je 15 procent kortere levensduur hebt van apparaten. Het gaat dan bijvoorbeeld om voedingen en adapters. Bij 20 procent hogere spanning, gaat het zelfs om 30 procent." 

Gelukkig is de spanning niet continu zo hoog. Bovendien schakelen omvormers af bij hoge spanning om onze apparaten te beschermen. Toch is het voor de levensduur van onze apparaten beter om de spanning rond de 220 tot 230 volt te houden. De oplossing: meer en dikkere kabels de grond in en meer transformatorhuisjes bijbouwen. Daar zijn netbeheerders al druk mee bezig, maar het kan nog jaren duren. 

Batterij plaatsen

Ook kunnen batterijen helpen om pieken op te vangen. "Zo'n batterij kan helpen als die goed wordt aangestuurd", zegt Bauer. "Dat-ie gaat laden op het moment dat de spanning te hoog is." Voor deze oplossing kiest nu Enexis, de netbeheerder waar het stroomnetwerk in Zuidbroek onder valt. 

"Wij hebben voor deze problemen de buurtaanpak in het leven geroepen. Het kan in sommige gevallen zeker tien jaar duren, voordat het plaatselijke net is verzwaard. In Zuidbroek is het transformatorstation overbelast, omdat op zonnige dagen er te veel stroom wordt opgewekt. Hierdoor valt de stroom meermaals uit. Om te voorkomen dat de wijk steeds last heeft van uitval, plaatsen we als tijdelijke oplossing een batterij naast het station", zegt Maartje Vermeer, woordvoerder bij Enexis. 

Overspanningsbeveiliging

Kun je zelf ook iets doen? Het beste is om de energie te gebruiken op het moment dat het er is, zegt Henry Lootens van federatie elektrotechniek Fedet. Lukt dat niet voldoende, dan is er nog een optie: de meterkast uitbreiden met een overspanningsbeveiliging. "Die voorkomt dat er dingen stuk gaan. Op het moment dat je piekspanning hebt dan leidt die de stroom weg terug naar de aarde."

Een overspanningsbeveiliging wordt vooral gebruikt ter voorkoming van schade door bliksem. Er kan dan een korte tijd hoge spanning op de elektriciteitskabels staan die moet worden weggeleid. Volgens Lootens kan piekspanning ook optreden bij omvormers die uitgeschakeld worden: er kan dan kortstondig ontlading zijn van veel stroom. "Dan krijg je zelfs te maken met pieken boven 253 volt op je stroomaansluiting."

Je plaatst zo'n beveiliging om je elektronica te beschermen tegen piekspanningen van buitenaf. Want, zo zegt Lootens, de hoge spanning kan ook veroorzaakt worden doordat verderop in de straat veel zonnepanelen op het dak liggen. Je hoeft dus niet eens zelf zonnepanelen te hebben.

Zo'n overspanningsbeveiliging helpt je dus om te voorkomen dat de spanning te hoog oploopt waar die elektronica niet tegen kan. Het apparaat is alleen niet goedkoop: een paar honderd euro. En dan moet-ie nog in je meterkast ingebouwd worden. En heb je een meterkast van vóór 2020, dan zul je die ook moeten vervangen en ben je al snel 2000 euro kwijt.

Plek hebben

"En je moet plek hebben. Heb je een oude meterkast dan moet die eerst helemaal worden vervangen. Dat is wel een hoop geld, ja, maar wat kost het als je elektronica het niet meer doet? Voor mij is het een extra stukje veiligheid om te voorkomen dat je apparatuur stuk gaat waar je geen invloed op hebt. "

Volgens Lootens gaan we in Nederland steeds meer elektronica gebruiken die gevoelig zijn voor overspanning. Ook gaan we steeds meer energie terugleveren. "Met zonnepanelen of batterijen, misschien zelfs auto's. Dus de noodzaak om je installatie beter te beschermen die is er wel. Ik vind dat zo'n overspanningsbeveiliging standaard in nieuwe meterkasten moet zitten."

Grote verschillen in Nederland

De meeste spanningsproblemen komen voor in de regio West-Friesland (Noord-Holland): in de gemeentes Koggenland, Medemblik en Drechterland komt 30 procent van de postcodes voor in de tabel met spanningsproblemen. Ook in de Betuwe en het noorden van de Veluwe zijn regio's met veel spanningsproblemen.

Hieronder kun je de verschillen in Nederland zien: