Dit is waarom bijna niemand de Olympische Spelen wil organiseren
De Tour de France en het EK zijn amper afgelopen of een nieuw groot sporttoernooi dient zich aan. Ongeveer 300 Nederlandse sporters hopen bij de Olympische Spelen in Frankrijk een medaille te winnen. Ze kunnen gebruik maken van de beste faciliteiten. De organisatie van de Spelen kost de Franse overheid drie tot vijf miljard euro. Een bedrag dat waarschijnlijk nooit wordt terugverdiend.
"We weten nog altijd niet wat de Spelen gaan kosten. Drie, vier of vijf miljard euro", zo zei Pierre Moscovici, voorzitter van het Franse Rekenhof in maart van dit jaar. Pas na afloop van het evenement maakt het Rekenhof de eindbalans op. Een situatie die onbegrijpelijk is, als je weet hoe overheden normaliter begroten.
Bij een normaal bouwproject voor de overheid doen aannemers mee aan een aanbesteding waarbij ze in detail schetsen wat de bouw gaat kosten en wat ze voor dat bedrag doen. Vooraf is, los van wat meerwerk, exact duidelijk wat er op de eindfactuur komt te staan.
Op basis van dat bedrag geeft de opdrachtgever een akkoord of wordt een streep door een project gehaald. Dat laatste gebeurde in Nederland bijvoorbeeld na jaren van overleg bij het veel te dure nieuwe Feyenoord-stadion.
Bij de Olympische Spelen is echter alles anders. "De kosten lopen altijd op. Dat was ook in Londen (2012), Rio (2016) en Tokio (2021) zo", zegt hoogleraar sporteconomie Ruud Koning van de Rijksuniversiteit Groningen.
Zo kostten de door corona met een jaar uitgestelde Tokio Olympics bijna 13 miljard euro, twee keer zoveel als vooraf begroot. Tweederde van dat geld is betaald uit publiek geld.
Sinds 1960 zijn alle landen bij de organisatie van de Olympische Spelen, zowel de zomer- als wintervariant, over hun budget gegaan.
Kosten per atleet: 2,3 miljoen dollar
In een onderzoek van Oxford University dat in mei 2024 is gepubliceerd, wordt gesproken over een budgetoverschrijding van 185 procent bij de laatste drie zomerspelen, waarbij kosten voor infrastructuur aan (spoor)wegen, vliegvelden, hotels en andere infrastructuur niet zijn meegenomen. "En die kosten vaak meer dan de Spelen zelf", aldus de onderzoekers.
Aan de Spelen in Rio in 2016 deden 10.500 atleten mee. Omgerekend per atleet ging het om een kostenpost van 2,3 miljoen dollar, aldus het onderzoek. En in Tokio (2020) kwam het uit op 1,2 miljoen dollar per atleet.
Het is niet vreemd dat de kosten steeds overschreden worden, aldus Koning. De Olympische Spelen in Parijs starten 26 juli. Alle voorzieningen zoals de stadions, moeten dan dus klaar zijn.
"Dat heeft een prijsopdrijvend effect. Want als het werk tegenzit, moet de organisatie extra aannemers binnenhalen. Die weten dat er een belangrijke deadline is, dus dat geeft ze een stevige onderhandelingspositie. Ze kunnen vragen wat ze willen. Bij de bouw van een voetbalstadion is dat anders. Als dat een half jaar te laat opgeleverd wordt, voetballen ze nog even in het oude stadion."
Specialistisch werk
Sowieso wordt bij de bouw van sportaccommodaties de begrote kosten vaak overschreden, vertelt hij.
"Het is specialistisch werk. Huizen bouw je twaalf in dozijn, je weet normaliter precies wat de bouw gaat kosten. Maar neem het wildwaterparcours dat gebouwd wordt voor de kanoërs. Het gaat dan om sportspecifieke specificaties. Zo'n baan wordt zelden gebouwd, dus is het best moeilijk om in te schatten wat de kosten worden", zegt Koning.
Weinig animo voor organisatie Spelen
De organisatie van de Spelen kost dus miljarden. Geen wonder dat er steeds minder animo is om het evenement te organiseren.
In 2028 reizen de atleten naar Los Angeles (Amerika) en Brisbane (Australië) is in 2032 de uitverkorene. Hoewel 'uitverkorene'; van een selectie was geen sprake want de twee landen waren de enige kandidaten die een officieel 'bid' indienden, net zoals Parijs uiteindelijk ook de enige kandidaat was.
"Het is gewoon ontzettend duur. Het gaat om topsport dus er worden ook fikse eisen gesteld aan de faciliteiten. En die topsportaccommodaties kun je naderhand vaak niet meer gebruiken voor een ander topsportdoel," legt Koning uit waarom er steeds minder animo is.
"In een EK-stadion gaat vaak nog een profvoetbalclub spelen. Maar wat doe je met een wildwaterbaan? Die is na het toernooi alleen geschikt voor recreatief gebruik."
Onrust in Australië
Ook bij de Gemenebestspelen, een toernooi voor landen van het Gemenebest (onder meer Verenigd Koninkrijk, Australië, Canada, Nieuw-Zeeland) worden de kosten vaak overschreden.
In juli 2023 maakte de Australische staat Victoria bekend dat ze de Commonwealth Games van 2026 annuleerde. De kosten voor het 12-daagse evenement waren opgelopen van 2,6 miljard (1,5 miljard euro) Australische dollar naar 6 miljard Australische dollar (3,6 miljard euro).
"Ik ga niet bezuinigen op ziekenhuizen en scholen om een toernooi te organiseren dat drie keer zoveel kost als we van tevoren dachten", aldus Dan Andrews, premier van de deelstaat. Voor het annuleren moest Victoria een claim van 380 miljoen dollar van de Commonwealth Games Federation betalen.
Ongeveer een jaar later, in maart 2024, meldden verschillende media dat Brisbane zich terug zou willen trekken voor de organisatie van de Olympische Zomerspelen in 2032 vanwege de gestegen kosten. De overheid en het IOC ontkenden het nieuws.
Promotie voor China
In 2022 organiseerde Peking de Winterspelen. China zag het als een uitgelezen kans om de wereld te tonen wat China in haar mars had. Koning: "Maar steden als Parijs, Londen en Los Angeles hebben die promotie niet nodig. Er komen al genoeg toeristen en ook de zakenwereld weet wat je in die steden kunt doen."
Volgens een analyse van het Franse Centre for Law and Economics of Sport (CDES), verdient de regio Parijs indirect 6,7 miljard tot 11,1 miljard euro aan de Spelen.
Dat geld komt onder meer van toeristen die geld spenderen aan hotelkamers en restaurants. Ook aan het atletendorp wordt geld verdiend, omdat daar na het toernooi woningzoekenden terecht kunnen. Ook zijn veel wegen rond Parijs verbeterd, iets waar ook de Fransen van profiteren, aldus het CDES.
Opbrengsten vallen vaak tegen
Koning is sceptisch over de analyse van het CDES. "Er wordt heel vaak gezegd dat de investering terug wordt verdiend. Maar later blijkt dan, dat dat niet zo is. Toeristen geven bijvoorbeeld minder uit dan verwacht."
Idealiter worden de Olympische Spelen vaker in hetzelfde land georganiseerd, zegt hij. "Als je puur naar de financiën kijkt wel. De stadions die vier jaar eerder gebouwd zijn, kunnen dan nog een keer gebruikt worden. Maar er speelt meer dan geld."
Hij verwacht dat Qatar, nu het twee jaar geleden een WK voetbal heeft georganiseerd, zich ook zal melden voor de Olympische Spelen. "Landen als Qatar kunnen de promotie goed gebruiken."
Gaat Nederland de Olympische Spelen organiseren?
En hoe zit het dan met Nederland, dat in 1928 voor de laatste keer de Olympische Spelen organiseerde? Amsterdam trekt anno 2024 miljoenen toeristen per jaar. De gemeente doet er zelfs alles aan om het bezoekersaantal te verlagen. Koning verwacht dan ook niet dat Nederland snel de vinger op zal steken om de Spelen te organiseren.
"We schieten er niets mee op. Nederland heeft wel genoeg organisatiekracht. Maar waar ga je die zwembaden en atletiekstadions bouwen? De Randstad is al heel vol, nog los van de stikstofdiscussie. We zijn al niet in staat om voldoende woningen te bouwen. Ik denk eerder dat je zo'n toernooi dan binnen de Europese Unie moet organiseren, maar dat staan de regels binnen het IOC niet toe."