Zorgen onder zelfstandigen: opdrachtgevers terughoudend door handhaving regels

Zzp’er en RTL-panellid Nynke, die veel korte klussen bij de overheid doet, maakt zich zorgen. "Ik heb altijd werk gehad, vooral als verandermanager, maar ik zie nu bij verschillende vacatures van de overheid dat zzp'ers uitgesloten worden bij aanbestedingsprocedures", vertelt ze.

En ze is niet alleen. Uit het RTL Nieuwspanelonderzoek blijkt dat 14 procent van de zelfstandigen in het panel zich zorgen maakt over de aanstaande strengere handhaving van de wet DBA. 15 procent merkt al dat opdrachtgevers terughoudender zijn met de inhuur van zelfstandigen of zzp'ers. Slechts 7 procent geeft aan weer in vaste dienst te gaan als het zzp'er zijn moeilijker wordt.

1,5 miljoen zelfstandigen

In Nederland zijn zeker 1,5 miljoen zelfstandigen, waarvan 1,2 miljoen zelfstandigen zonder personeel (zzp). Dat kan iemand zijn die zijn product verkoopt (bijvoorbeeld een website of een dakkapel) of iemand die eigen arbeid verkoopt (zoals zorgmedewerkers). Zzp’ers werken meestal voor organisaties maar soms ook voor particulieren.

Zzp-wet in de ijskast

Wanneer ben je zzp'er en wanneer niet, en zou je eigenlijk in loondienst moeten? Al jaren zitten zelfstandigen hierover in onzekerheid. In 2016 schafte de overheid de VAR af, een eenvoudige methode om te bepalen wie een ondernemer was. De wet deregulering beoordeling arbeidsrelaties (DBA) die volgde, en waarin onder meer stond dat zzp'ers niet onder gezag mochten werken, bleek niet goed te werken en leidde tot veel kritiek.

De fiscus besloot daarop niet streng te handhaven op schijnzelfstandigheid en eventuele overtredingen door opdrachtgevers en -nemers. Er wordt nu alleen steekproefsgewijs of na tips gecontroleerd en bedrijven die de fout ingaan, krijgen vaak eerst een waarschuwing (een zogenoemde aanwijzing). Tonen ze geen beterschap, dan kunnen naheffingen en een boete volgen.

Vanaf 1  januari moet de Belastingdienst strenger gaan handhaven op de huidige zzp-regels en vervalt het zogenoemde 'handhavingsmoratorium' - een soort pauze in het beleid. Er zou genoeg helderheid zijn over wanneer iemand kan werken als zzp’er, mede door uitspraken van de rechter, onder meer over Deliveroo-bezorgers die in loondienst genomen moesten worden.

Zzp'er Nynke wil niet in loondienst. Jaren werken bij dezelfde werkgever is niets voor haar, zegt ze. Maar wil ze dynamiek in haar werk behouden, met verschillende klussen, dan moet ze met deze regels waarschijnlijk in dienst bij een detacheringsbureau. "En dan ben je je vrijheid kwijt", verzucht ze. Haar huidige opdracht loopt af en ze is bang dat ze per januari geen nieuwe zzp-klus zal kunnen vinden.

Want wie 'onderdeel is van een organisatie' kan volgens de overheid niet als zelfstandige aan de slag. Nynke werkt naar eigen zeggen onafhankelijk, maar is wel ingebed in de organisatie, zoals dat heet. "Dat kan ook niet anders, want ik moet veranderingen doorvoeren in een team", zegt ze. En dan is het belangrijk dat je iedereen goed kent en onderdeel bent van het bedrijf.

Dat de overheid laagbetaalde maaltijdbezorgers of taxichauffeurs wil beschermen, snapt ze. Maar verder heerst vooral onbegrip over de regels. "Ik heb een prima tarief, dat ik zelf bepaal", zegt ze. "En ik kies zelf voor een onzeker bestaan. De overheid hoeft me niet te beschermen."

Opdrachtgever trekt zich terug

Panellid Ine Aasted-Madsen, directeur bij Tobas Jeugdhulp, merkt in de rol van opdrachtgever, ook dat veel hoogopgeleide zelfstandigen niet voor een baas willen werken. Haar zorgorganisatie werkte met twee soorten zzp'ers, die bijsprongen in de ambulante zorg of tijdens drukte en tijdens vakanties in de zogenoemde verblijfszorg. 

"Dat tweede mag onder de nieuwe regels nog", zegt ze. "Maar met de zzp'ers in de ambulante zorg zijn we recent gestopt." Vijf zelfstandigen hebben een aanbod gekregen om in loondienst te gaan werken, maar één wilde dat ook. "De anderen wilden hun vrijheid niet opgeven."

Aasted-Madsen was naar eigen zeggen één van de eerste zorgbedrijven die met zelfstandigen stopte. "In jeugdzorgland zijn veel andere organisaties nog niet zo ver, dus de medewerkers konden daarheen uitwijken."

De laatste maanden kloppen er behoorlijk veel bedrijven aan die werken met zelfstandigen, zegt advocaat Boris Emmerig, die de bedrijven over de regels adviseert. Sommige bedrijven stoppen volgens hem inmiddels radicaal met het inhuren van zelfstandigen, uit angst voor een naheffing of boetes. Een ander deel kan niet zonder en zal mensen blijven inhuren. 

"En dan is er ook de groep die wil weten of ze het wel goed doen", aldus de advocaat. Lang niet altijd gaat het goed: "Je kunt het hartstikke mooi opschrijven op papier, maar uiteindelijk gaat het om hoe het in de praktijk gaat", zegt Emmerig. Fouten zijn volgens hem menselijk, "maar het is ook cruciaal dat dit op de werkvloer goed gaat."

Fictief dienstverband

IT-er en zzp’er Rishi Samlal denkt dat er een kans bestaat dat de overheid zijn werk als 'fictief dienstverband kwalificeert', al vindt hij dat onterecht. Samlal test software voor klanten zoals PostNL en Aegon. Het gaat om projecten van een paar maanden tot een paar jaar en hij moet daarvoor deels ingebed werken. "Maar het gaat ook om specialistische kennis", zegt hij. En dat pleit weer voor ondernemerschap.

Zijn werk leent zich ook minder goed voor loondienst, vindt hij. Dat is bovendien financieel minder aantrekkelijk.

'Nog steeds veel klussen'

Ook freelance IT-consultant Ronald Doelen wil zijn vrijheid liever niet opgeven. Maar hij verwacht niet dat het vanaf januari nodig is. "In andere branches zie je het aantal zzp-klussen afnemen, maar in de mijne niet", zegt hij. Eind september loopt zijn huidige opdracht af, maar er is al contact met nieuwe geïnteresseerde werkgevers.

"Ik krijg regelmatig de vraag of ik in loondienst wil, maar ik heb geen zin om jarenlang voor één bedrijf te werken", zegt Doelen, die op projectbasis werkt. Hij vindt dat de overheid alle type zzp'ers over één kam scheert. Het is goed dat er mensen worden beschermd. "Maar je hebt ook de vrijwillige zzp'er, die voor zichzelf kan zorgen."

Minister vindt het logisch

Minister Eddy van Hijum van Sociale Zaken vindt het logisch dat bedrijven nu kritisch nadenken over de inhuur van zzp'ers. In bepaalde sectoren is het "de juiste conclusie "dat bedrijven terughoudender zijn, zegt hij.

"Kijk dit kabinet staat echt achter zzp’ers als mensen die als ondernemer actief willen zijn. Maar dat moeten dan ook wel echt banen of werkzaamheden zijn die kwalificeren al ondernemer. En dat we daar scherper onderscheid gaan maken, daar stuurt het kabinet ook naar."

Verantwoording

Het onderzoek is uitgevoerd op 8 t/m 13 augustus onder zo’n 1500 zelfstandigen die lid zijn van het RTL Nieuwspanel. Het onderzoek is na weging representatief voor vijf variabelen, namelijk: leeftijd, geslacht, opleiding, werkzaamheid en politieke voorkeur. Het RTL Nieuwspanel telt ruim 43.000 leden.

Wil jij voortaan ook meedoen aan onderzoeken van het RTL Nieuwspanel? Meld je dan hier aan!