FNV protesteert bij UWV om 'chaos bij WIA-uitkering': tienduizenden zaken onderzocht

Ook de Tweede Kamer debatteert over de problemen rondom de WIA (de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen). Wat is er aan de hand? Vijf vragen en antwoorden.

1. Waarom zit het UWV in de problemen?

In de afgelopen vier jaar is een 'substantieel aantal onjuistheden aangetroffen' bij het UWV, waardoor arbeidsongeschiktheidsuitkeringen van mensen te hoog of te laag zijn uitgevallen, zei minister Eddy van Hijum (Sociale Zaken) vorige maand na onderzoek van het AD. Meer dan 50.000 uitkeringen zijn mogelijk niet correct vastgesteld en moeten opnieuw worden bekeken. Dat aantal kan bovendien nog flink oplopen.

Er wordt inmiddels 'met man en macht gewerkt' om de fouten recht te zetten, zegt UWV-bestuurder Johanna Hirscher tegen RTL Nieuws. De fouten komen volgens haar vooral doordat de berekening van de uitkering complex is. "Ons beeld nu is dat dat voor mensen redelijkerwijs niet duidelijk had kunnen zijn, de jurisprudentie vertelt dat we in dat geval kunnen afzien van terugvordering", zegt ze.

Het zou kunnen betekenen dat mensen die te veel uitkering kregen, dat niet hoeven terug te betalen. Maar het UWV heeft eerst tijd nodig om de problemen in kaart te brengen, alvorens er besluiten vallen. Voor de kerst moet er in elk geval een plan van aanpak liggen. "Daarna volgt het individu", aldus Hirscher.

Van Hijum wil 'alleen in uitzonderlijke gevallen' terugvorderen

Het "overgrote deel van de mensen" die door een fout van het UWV te veel uitkering hebben ontvangen, hoeft dit niet terug te betalen, zei minister van Hijum woensdagavond in een debat in de Tweede Kamer over de onrust bij het UWV. Hij kan niet helemaal uitsluiten dat niemand geld hoeft terug te betalen, maar belooft wel dat het UWV alleen in "uitzonderlijke gevallen" zal de overgaan tot terugvorderen. Dat is ook wat een meerderheid van de Kamer wil, zo meldt ANP.

Van Hijum benadrukte dat mensen alleen geld moeten terugbetalen, als het echt duidelijk was dat zij te veel geld ontvingen. Bijvoorbeeld wanneer hun uitkering hoger lag dan het loon dat ze verdienden voordat ze arbeidsongeschikt waren. In de wet staat dat terugvorderen in principe de norm is als er teveel is uitgekeerd, maar na een recente uitspraak van de rechter, moeten het UWV en andere uitkeerders ook rekening houden met de fouten die ze zelf maakten.

2. Wat ging er precies mis met die uitkeringen?

Het UWV heeft onder meer fouten gemaakt in het berekenen van de hoogte en de duur van de zogenoemde WIA-uitkering (Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen). De uitkering is bedoeld voor mensen die twee jaar of langer ziek zijn of een handicap hebben en daardoor deels of geheel arbeidsongeschikt zijn geraakt. Mensen die in loondienst werken, betalen premie voor de WIA via hun werkgever.

Het UWV beoordeelt, onder meer via medische keuringen door verzekeringsartsen, telefoongesprekken en documenten of en in welke mate iemand arbeidsongeschikt is en of je daarom in aanmerking komt voor een (beperkte) uitkering. Hoeveel geld je krijgt, hangt onder meer af van hoeveel je nog kunt werken en hoeveel inkomsten je hebt. Ook het loon dat je verdiende voordat je ziek werd kan meetellen. 

In het vaststellen van de variabelen voor de uitkering, werden in de afgelopen jaren flink wat fouten gemaakt, zo blijkt nu. En die fouten hebben direct impact, omdat mensen minder of juist meer geld hebben ontvangen dan waar ze eigenlijk recht op hadden. Een inschatting van het UWV leert dat er bij ongeveer de helft van de fouten te veel is uitbetaald en bij de andere helft te weinig.

Volgens Van Hijum gaat het in sommige gevallen om kleine bedragen. "Maar er zijn ook situaties aangetroffen waar het om een aanzienlijk bedrag per maand gaat", zo schreef hij in een brief aan de Kamer. En dat kan mensen hard treffen in hun bestaanszekerheid.

3. Waarom voert FNV actie?

Ondertussen heerst er grote onvrede bij vakbond FNV, die dinsdag met een groep mensen en veel lawaai beslag nam van de centrale hal van het hoofdkantoor van UWV in Amsterdam. Sinds het nieuws over de problemen ontving het UWV duizenden telefoontjes van mensen met zorgen over hun uitkering. Ook bij de vakbond en bij RTL Nieuws meldden zich tientallen mensen. Het is nog niet duidelijk of hun dossiers zullen worden bekeken.

Volgens uitkeringsgerechtigde Eefje leiden de problemen tot veel onzekerheid. Door hersenletsel is ze volledig arbeidsongeschikt en krijgt ze een WIA-uitkering. "Moet ik nu geld gaan betalen? Ik kom al nauwelijks rond. Het is een rollercoaster, omdat ik niet weet waar ik aan toe ben", zegt ze.

FNV stelt het UWV een ultimatum: "Voor 31 december moet iedereen gecompenseerd zijn en weten waar hij of zij aan toe is", zegt Jong. 

4. Wat nu, moeten mensen geld terugbetalen?

Het UWV onderzoekt inmiddels hoeveel en welke mensen er benadeeld zijn en om welke bedragen het gaat. Het gaat daarbij specifiek om cliënten die tussen 2020 en 2024 een WIA-uitkering kregen. Het onderzoek moet zoals gezegd in december worden afgerond, daarna neemt het UWV contact op met de betrokkenen.

Dan zal ook duidelijk worden hoe het UWV de fouten wil corrigeren. Waar mogelijk zullen mensen alsnog de uitkering krijgen waar ze recht op hebben, zegt de minister. Maar andersom geldt ook dat er geld kan worden teruggevorderd, zo zei hij eerder, al zal er dan wel met de nodige coulance worden gehandeld, belooft hij. (zie ook het grijze kader hierboven).

Het UWV heeft een speciaal team ingericht dat vragen kan beantwoorden van mensen met een WIA-uitkering. De minister wil bovendien een extern onderzoek laten doen naar de kwaliteit van het handelen van het UWV en de rol van het verantwoordelijke ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW).

5. Waar debatteert de Tweede Kamer over?

Aan het einde van de middag bevraagt de Kamer minister Van Hijum over de gang van zaken bij het UWV in een plenair debat. Dat debat werd aangevraagd door Kamerlid Ilse Saris (NSC) die zich zorgen maakt over de omvang van de zaak. "We geloofden onze ogen en oren niet", stelt ze over het grote aantal gezinnen dat getroffen is. De WIA zou aan een drastische renovatie toe zijn.

Overigens bleek uit gegevens in handen van EenVandaag dinsdag ook dat de Kamer onvolledig geïnformeerd werd over de kosten voor alle juridische procedures die lopen rondom de WIA. Sinds 2021 waren die niet 29 miljoen euro, maar minstens 61 miljoen euro.

Het gaat bijvoorbeeld om kosten voor rechtszaken die worden gevoerd over de uitkeringen, of dwangsommen die het UWV moet betalen als er niet op tijd een beoordeling wordt gemaakt in een zaak. Sinds 2021 zijn dit soort kosten meer dan verdubbeld, zegt EenVandaag. En dat komt vooral door de achterstanden die het UWV heeft opgelopen in het beoordelen van mensen en dossiers.