Ex-gevangene Corstiaan krijgt moeilijk een baan: 'Vrij, maar toch niet'

Corstiaan heeft 270 dagen in de gevangenis gezeten voor vrijheidsberoving en kwam in april 2022 vrij. Zijn veroordeling heeft nog steeds een grote invloed op zijn leven. Graag zou hij werken in de zorg, met jongeren met gedragsproblemen die in de criminaliteit zitten of dreigen te komen. Maar dat kan niet, want daar heeft hij een Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG) voor nodig, een verklaring die laat zien dat de strafbare feiten die op zijn naam staan geen risico vormen voor de functie. En die krijgt hij niet.

Geen makkelijke jeugd

Een makkelijke jeugd heeft Corstiaan niet gehad. Hij is opgegroeid in de Biblebelt, in een zwaar religieus gezin, en botste regelmatig met zijn vader over het geloof. Onder invloed van medicijnen voor ADHD - wat hij achteraf niet bleek te hebben - reageerde hij snel opgefokt. De situatie thuis werd daardoor onhoudbaar. "Ik reageerde op de spanning uit het gezin en vond het lastig om onder woorden te brengen wat er in mij omging."

Toen hij 15 was, barstte de bom. Na een vechtpartij met zijn broer komt de politie eraan te pas en besluit het crisisteam dat hij opgenomen moet worden. Zo gaat Corstiaan van instelling naar instelling. "Ik heb onder andere in een internaat gezeten en geleerd om voor mezelf op te komen. Praten was geen optie", vertelt hij.

Uiteindelijk belandde hij in de gesloten jeugdzorg. Daar is hij naar eigen zeggen systematisch door meerdere medewerkers seksueel misbruikt. "Ik werd gewoon naakt, als vuilnis, achtergelaten in de isoleercel", vertelt Corstiaan. 

Geld geleend

Op zijn achttiende kwam hij op eigen benen te staan en daarmee op straat. Na wat omzwervingen lukte het hem om een eigen woning te vinden. Een hele tijd ging het goed. Totdat hij in 2021 een jongen leerde kennen, aan wie hij geld leende.

"Ik kwam erachter dat ik het geld nooit meer terug zou krijgen, want hij was cokeverslaafd", vertelt Corstiaan. "Dus toen ik wist waar ik hem kon vinden, ben ik daar met twee vrienden heengereden. Voor mijn eigen bescherming, want hij kon nogal agressief worden. Ik bood hem aan om in de auto te stappen en we zijn een stukje gaan rijden."

Eenmaal in de auto confronteerde Corstiaan de jongen en liet hem niet meer gaan, totdat hij de betaling geregeld had. Uiteindelijk belde de jongen zijn moeder voor het geld. Zij schakelde vervolgens de politie in. Corstiaan en zijn vrienden werden opgepakt en veroordeeld voor vrijheidsberoving. "Ik zie achteraf ook wel in dat ik niet zo handig heb gehandeld."

Nu zou Corstiaan niets liever willen dan werken, maar dan wel werk dat hij leuk vindt. "Ik heb in een wasstraat voor vrachtwagens en een timmerfabriek gewerkt, omdat ik nergens aan het werk kwam. Ex-gevangenen komen alleen in aanmerking voor het ondergewaardeerde werk. Maar als jij iets moet doen waar je geen affiniteit mee hebt, dan heb je op den duur geen zin meer."

23.000 ex-gedetineerden per jaar

Corstiaan is niet de enige die tegen problemen aanloopt. Jaarlijks keren zo'n 23.000 mensen terug in de Nederlandse maatschappij na een periode achter tralies. Bijna 50 procent van hen komt binnen twee jaar na hun vrijlating opnieuw in aanraking met justitie in verband met het plegen van een misdrijf. Dat blijkt uit een onderzoek van kennisinstituut Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum (WODC). De stabiliteit van werk is belangrijk om recidive tegen te gaan, maar 80 procent van de ex-gevangenen heeft zowel voor als na detentie geen baan.

Het verkrijgen van een VOG speelt daar een rol in. Volgens het Ministerie van Justitie en Veiligheid kan een ex-gedetineerde wel een VOG krijgen, afhankelijk van voor welke functie die wordt aangevraagd. Bij de beoordeling wordt gekeken naar de strafbare feiten die de aanvrager heeft gepleegd, hoelang geleden dit is geweest en wat de straf is geweest. 

"Het kans op een VOG is nooit nul, maar een zwaarder vergrijp verkleint wel de kansen. Zo worden verkeersboetes minder zwaar meegewogen dan bijvoorbeeld geweldsdelicten. Uiteindelijk blijft het maatwerk", laat een woordvoerder van het Ministerie van Justitie en Veiligheid weten. 

Bus leegjatten

Marinus Offermans, arbeidsmarktcoach bij vrijwilligersorganisatie Gevangenenzorg Nederland, herkent het probleem. "Als je geen ritme, regelmaat of inkomsten hebt, is uiteindelijk de kans groot dat je terugvalt in de criminaliteit.

En niet alleen de VOG is een probleem, ook het solliciteren is een lastig vraagstuk, vertelt hij. "Zodra een ex-gevangene vertelt dat hij heeft vastgezeten,  is het voorbij. Bedrijven vinden het lastig. Wie haal je binnen, jatten ze niet je bus leeg?"

Daarom nodigt hij werkgevers in de gevangenis uit om in gesprek te gaan met de werkzoekenden, in de hoop dat ze een baan hebben als ze naar buiten gaan. Als bedrijven eenmaal de mens achter de gevangene leert kennen, gaat het makkelijker", legt hij uit.

Groep divers

De groep ex-gedetineerden  is daarbij ook nog eens erg divers, zegt Jaap Brandligt, directeur van Bonjo, de belangenbehartiger van gedetineerden en ex-gedetineerden in Nederland. "Sommigen zijn zo naar de klote dat ze bijna niet meer kunnen werken. Maar er is ook een groep mensen, die wil hartstikke graag weer aan het werk."

Een makkelijke oplossing is er volgens hem niet. "Het is ingewikkeld. Ik begrijp dat de VOG nodig is, maar het hindert wel. Werkgevers kijken toch naar het verleden van een medewerker en een strafblad is een blokkade. Ik begrijp dat ze het doen, maar ik denk dat veel meer mensen aan het werk kunnen komen als ze het niet zouden doen."

Corstiaan is nu ervaringsdeskundige bij Gevangenenzorg en gaat als vrijwilliger bij scholen langs om voorlichting te geven. Hij heeft weer een goede band met zijn ouders. Maar werken met probleemjongeren kan hij voorlopig wel vergeten. De VOG krijgt hij pas in april 2029, vijf jaar nadat zijn reclassering is beëindigd. "Ik ben een vrij man, maar zo voelt het niet."