Staatssecretaris Belastingdienst houdt belangen in bedrijven geheim

Op herhaalde verzoeken om openbaarheid laat Idsinga weten dat hij niet van plan is om opening van zaken te geven. Tijdens de formatie heeft hij zijn belangen besproken met de formateur en Landsadvocaat, en daarmee is, wat de staatssecretaris betreft, de kous af.

6 miljoen

Voormalig VVD-Kamerlid Folkert Idsinga stapte vorig jaar over naar Nieuw Sociaal Contract, en werd voor die partij staatssecretaris van Financiën, waar hij verantwoordelijk is voor de Belastingdienst en belastingwetgeving.

In de jaren voor zijn politieke loopbaan was Idsinga fiscalist en investeerder en dat heeft hem geen windeieren gelegd. Uit de jaarverslagen van zijn persoonlijke financiële holding, blijkt dat Idsinga ruim 6 miljoen aan financiële vaste activa bezit. Dat is een verzamelterm waaronder bijvoorbeeld aandelen, obligaties en andere beleggingen vallen.

Als staatssecretaris van Financiën kan het beleid van Idsinga direct van invloed zijn op de winstgevendheid van individuele bedrijven. Daarom vroeg RTL Z de bewindspersoon om meer duidelijkheid te geven over in welke bedrijven hij belegt.

Onduidelijke belangen

In het eindverslag van formateur Van Zwol staat dat Idsinga onder andere 'participaties in Nederlandse vastgoedfondsen', leningen aan mkb-bedrijven, obligaties, certificaten en aandelen in beursgenoteerde en niet-beursgenoteerde bedrijven bezit.

Maar in welke bedrijven Idsinga een belang heeft, blijft volstrekt onduidelijk. Alleen het bedrijf Algaerator, waarin de staatssecretaris een meerderheidsbelang heeft, wordt bij naam genoemd.

'Privéaangelegenheid'

Idsinga heeft deze belangen 'op afstand geplaatst', zoals dat wordt genoemd. "Dit betekent concreet dat ik er gedurende mijn ambtstermijn niet over kan beschikken, geen enkele zeggenschap over heb en dat – waar relevant – anderen er een volmacht en stemrecht over hebben", laat de staatssecretaris weten.

Maar de regels schrijven ook voor dat – waar mogelijk – de namen van betrokken vennootschappen genoemd worden. De beoordeling óf dat mogelijk is, wordt echter aan de bewindspersoon zelf overgelaten. Waarom het niet mogelijk is om de belangen openbaar te maken, wordt uit de antwoorden van Idsinga niet duidelijk. Hij blijft erbij dat het een 'privéaangelegenheid' is.

'Transparantie is nodig'

"Dat vinden wij niet", zegt Lousewies van der Laan, directeur van Transparency International Nederland. Wat de organisatie betreft is 'een hoge mate van transparantie' nodig, omdat mensen moeten kunnen zien of het landsbelang of het eigenbelang wordt gediend.

"Er is niets mis met aandelen hebben en ook niet met staatssecretaris zijn. Maar als je kiest voor de combinatie, moet er op zijn minst openheid over zijn."

Dat vindt ook emeritus hoogleraar Bestuurskunde Leo Huberts, die onderzoek doet naar de integriteit van het openbaar bestuur. Hij noemt aandelenbezit, van zowel kabinetsleden als Kamerleden, een 'blinde vlek' in de discussie over belangenverstrengeling in Nederland.

De eigen zakelijke belangen kunnen namelijk – 'bewust of onbewust, bedoeld of onbedoeld' – van invloed zijn op de besluitvorming. Belangen die van invloed kunnen zijn op besluitvorming van een bewindspersoon, moeten daarom openbaar gemaakt worden, zegt Huberts.

Problematisch

Aandelenbezit van bewindslieden kan om grofweg twee redenen problematisch zijn, legt Huberts uit. Aan de ene kant kun je vanuit je functie informatie krijgen die van belang is voor de aandelenkoers. Daar zou je in zo'n geval op kunnen handelen door bijvoorbeeld aandelen te verkopen. Dat wordt voorkomen door de belangen op afstand te zetten. "Dat is hier gedaan. Mooi dat dat is gebeurd."

Volgens Idsinga zijn daarmee zijn belangen 'zodanig buiten mijn invloedsfeer geplaatst dat ze mijn publieke functioneren niet beïnvloeden'. Maar dat is niet zonder meer het geval. 

Want het aandelenbezit, ook al kun je er een paar jaar niet aankomen, kan bewust of onbewust ook invloed hebben op het beleid van de bewindspersoon. Denk bijvoorbeeld aan een gunstige fiscale regeling voor een bepaalde sector, waarin de bewindspersoon zelf ook belegt.

Om dat te voorkomen is het op afstand zetten van de belangen niet voldoende, zegt Huberts. "Je kunt niet verwachten dat bewindslieden al hun aandelen verkopen, maar om oneigenlijke invloed te voorkomen moet het wel openbaar." Door openbaarheid kan de buitenwereld namelijk ook controleren of een bewindspersoon zelf baat heeft bij bepaalde maatregelen.

Afweging niet zelf maken

De afweging wat er wel en wat er niet openbaar moet worden, zou niet bij de bewindspersoon zelf moeten liggen, vervolgt Huberts. "Bij integriteit geldt: je moet handelen in overeenstemming met de geldende morele normen en waarden."

Dat is wat hem betreft iets wat we met zijn allen, als samenleving, bepalen. En daarbij hoort dus transparantie.

Kamerleden willen opheldering

Ook Kamerleden zijn buitengewoon kritisch, en eisen meer openheid van Idsinga. "Dit is een man die heel lang in de fiscale regelgeving heeft gewerkt, die moet begrijpen dat je hier totaal zuiver en open over moet zijn", zegt SP-fractievoorzitter Jimmy Dijk. "Als je niks te verbergen hebt, kun je daar open over zijn. Dan is het ook helder en kun je de discussie aangaan of iemand beslissingen neemt in zijn eigen belang of in het landsbelang."

D66-Kamerlid Joost Sneller begrijpt eveneens niet waarom Idsinga niet open is over zijn aandelenbelangen, terwijl dat juist op het ministerie van Financiën gevoelig ligt. "Hij kan verregaande beslissingen nemen die invloed hebben op de waarde van zijn aandelen en financiële belangen. Juist daarom is het hier belangrijk dat we meer horen over waarom hij die openbaarheid niet geeft."

Of de staatssecretaris daar toe te bewegen is, is erg onzeker. "Ik doe mijn best om binnen de regels die gesteld zijn zo transparant mogelijk te zijn en ik vind niet dat ik verder hoef te gaan dan dat", aldus Idsinga.

"Om nou één voor één al die belangen te benoemen, dat raakt ook mijn privacy."