Kreeftenvissers in nood: 'Niet de moeite om nog uit te varen'
Jaren geleden zaten de fuiken van Nederlandse kreeftenvissers op de Oosterschelde vol, maar tegenwoordig zijn ze al blij als er überhaupt een kreeft in zit. Kreeftenvissers zoeken noodgedwongen een andere baan en restaurants zoeken een alternatief voor de delicatesse.
Zelf wil hij nog wel een poging wagen, maar meer dan de helft van zijn collega's gaat er dit seizoen niet eens aan beginnen, vertelt kreeftenvisser Henk Jumelet uit Bruinisse. "De een zit op een kraanwagen, de ander is aannemer. Maar ze gaan niet op Oosterscheldekreeft vissen. Niet de moeite. Van die enkele kreeft die ze vangen kunnen ze niet leven."
85 procent verdwenen
Voor Jumelet zelf is dat anders. Hij levert aan de veiling, maar via een winkeltje aan huis ook aan de consument. Inktvis, strandkrabbetjes, harder en zeebaars.
Oosterscheldekreeft zat bij Jumelet het afgelopen seizoen al amper in zijn fuiken. In een paar jaar tijd is 85 procent verdwenen, schat hij. Vorige week gooide hij zijn fuiken in het water. Volgende week haalt hij ze er weer uit. "Dan is het afwachten wat erin zit. Mijn intentie is om dit jaar door te gaan, maar misschien concludeer ik dan ook wel dat het totaal geen zin meer heeft. Dan focus ik me voortaan puur op vis en krab."
Ziekte
Onduidelijk is waarom de kreeft in de Oosterschelde verdwijnt terwijl met de Grevelingse variant niets aan de hand lijkt. Er wordt door verschillende biologen onderzoek gedaan naar de oorzaak. De zelfzame kreeften die nog worden gezien door duikers, zijn vaak slap of dood.
"Mogelijk is er een nog onbekend virus of heeft de kreeft last van exoten. Er komen ook nieuwe soorten in de Oosterschelde voor zoals de flamencoworm. Alles heeft effect op elkaar, van visserij tot exoten", weet bioloog en duiker Bas van der Sanden.
"Visueel zie je geen verschil. De kreeft uit de Grevelingen is waarschijnlijk ook ooit overgezet uit de Oosterschelde." De eventuele ziekte komt dus waarschijnlijk alleen in de Oosterschelde voor.
Daling
Het onderwaterleven wordt gemonitord door sportduikers, die hun waarnemingen door kunnen geven aan de stichting Anemoon. In 1994, het beginjaar, was het indexcijfer 100. In 2023 zakte het onder de 80. Dat lijkt mee te vallen, maar de metingen van 2024 zijn nog niet verwerkt. Anemoon-voorzitter Adriaan Gmelig Meyling, verwacht een extreme daling.
Dit jaar gelastte de stichting Promotie Oosterscheldekreeft alle promotieactiviteiten af, werd deze week besloten. En veel restaurants stappen over op de Canadese kreeft, die massaal opgevist wordt en dus ook goedkoper wordt aangeboden.
Veel te duur
"Wij serveerden vorig jaar voor het eerst geen Oosterscheldekreeft meer", zegt Francois de Potter, chefkok en eigenaar bij restaurant La Trinité in Sluis.
"De inkoopprijs was door de schaarste vijftig euro per kreeft. Als ik het dan moet koken komt de prijs, inclusief garnituren, zo hoog uit dat het te duur wordt voor de klant. "Bovendien weten de biologen nog niet waarom er zoveel Oosterscheldekreeften doodgaan. Om welke ziekte gaat het? Zolang we dat niet weten, wil ik het überhaupt niet serveren."
Alternatieven
Er zijn alternatieven genoeg, aldus De Potter, die ook nog betaalbaar zijn. Oosterscheldekreeft wordt sowieso alleen in het seizoen, van eind maart tot medio juli, gevangen. De rest van het jaar serveren veel restaurants Canadese kreeft. "Dat vlees is wat harder, maar dat verdwijnt als je hem zacht afkookt. Dan smaken ze hetzelfde."
Ook wordt in Nederland op kreeft uit de Grevelingen gevist. "Die is me nog nooit aangeboden, maar ik verwacht dat dat ook prima kreeft is. In de Grevelingen stroomt het water niet. Oosterscheldekreeften zwemmen soms tegen de stroming in, waardoor ze meer spiermassa hebben. Theoretisch zou Grevelingenkreeft dus nog zachter moeten zijn", beoordeelt de chefkok het alternatief.
Onderzoek
De universiteit Wageningen onderzocht zes verzwakte kreeften, die door vissers werden binnengebracht en vergeleek die met kreeften uit de Grevelingen, waar geen abnormale sterfte is waargenomen.
Er is onderzoek gedaan naar de aanwezigheid van ziekteverwekkers zoals virussen, bacteriën en parasieten, en naar bekende toxines en zware metalen. De oorzaak van de verzwakking en sterfte is nog onbekend. Daarom is in januari gestart met aanvullend onderzoek.
Het is in ieder geval niet het storten van staalslakken (een restproduct uit de staalindustrie waarmee dijken verstevigd zijn) zoals eerder gedacht werd. Er is namelijk geen verhoogde waarde aan zware metalen gevonden bij de zieke kreeften uit de Oosterschelde.
Afwachten
Intussen moeten restaurants afwachten of ze dit jaar nog Oosterscheldekreeft kunnen verkopen. "We hopen snel te horen of er dit jaar nog vissers zijn die erop uit uitgaan", zegt chefkok Marc Evers van restaurant Kale en Bril.
Bij dit restaurant werd de Oosterscheldekreeft vorig jaar nog wel geserveerd. "Wij hadden ook geen probleem met de levering. Het is de vraag hoe het dit jaar is. Er kan een heel klein aanbod zijn of mogelijk worden ze te duur, we gaan het zien."
Dagprijzen
De restauranteigenaar verkoopt jaarrond kreeft. In het seizoen uit de Oosterschelde en de rest van het jaar Canadese of Europese Zeekreeft die onder meer in de Noordzee voorkomt. "Die prijzen zijn de afgelopen jaren ook gestegen, maar nog wel redelijk. Het is ook net wanneer je het inkoopt. Het zijn dagprijzen en aan het begin van het kreeftenseizoen in de Oosterschelde wil iedereen ze hebben, dus dan stijgt de prijs."
Het smaakverschil tussen de verschillende soorten kreeften is nauwelijks te proeven, weet Evers. "Je kunt het vergelijken met het smaakverschil tussen verschillende soorten oesters, iets wat ook vooral de fijnproevers merken."