100 kilometer per uur: vijf jaar na 'rotmaatregel' zijn harde conclusies niet te trekken

Bijzonder was het moment waarop de verkeersregels van kracht werden. Door de coronamaatregelen, raakten de snelwegen nagenoeg leeg. We gingen massaal thuis werken, en veel plekken waar we onze vrije tijd doorbrachten, zoals sportclubs, sloten hun deuren. 

Ook in de eerste jaren na het uitbreken van de pandemie bleef het rustiger op de weg.

Inmiddels gaan we weer massaal het (snel)wegennet op. Het verkeer (op alle wegen) was op werkdagen in een aantal weken van 2024 drukker dan in dezelfde weken in 2019, het laatste jaar voor het uitbreken van de coronacrisis.

Rotmaatregel

De invoering van de snelheidsbeperking had alles te maken met een andere crisis: die van stikstof. Door de snelheid te verlagen, zou er meer 'stikstofruimte' vrijkomen om bijvoorbeeld huizen te bouwen. 

De VVD sprak destijds van een 'rotmaatregel.' Partijleider Mark Rutte zei: "Als ik hiermee instem, kan ik mijn partij wel opheffen." Desondanks is de regel dus wel ingevoerd.

Beperkte milieuwinst

"De snelheidsverlaging heeft een beperkte milieuwinst opgeleverd", schrijft Rijkswaterstaat in een reactie. Wel is de geluidshinder afgenomen, aldus de instantie, die namens de overheid verantwoordelijk is voor vaar- en autowegen. 

Ook is er sprake van een 'stikstofdepositiedaling', daar waar het voor de invoering natuurlijk om draaide. Deze conclusie wordt wel getrokken op basis van model van voor 2020, dus voordat de regel werd ingevoerd. Een papieren werkelijkheid dus. 

Na het invoeren van de nieuwe regels moesten heel wat borden vervangen worden, zo zie je in deze video.

Rijkswaterstaat houdt een slag om de arm. Er wordt namelijk verwezen naar verwachtingen en theoretische modellen, terwijl specifiek onderzoek na het invoeren van de maatregel ontbreekt.

Geen gericht onderzoek

Het RIVM uit zich in vergelijkbare bewoordingen, en verwijst ook naar berekeningen uit 2019. "We hebben geen gericht onderzoek op deze beleidsmaatregel uitgevoerd." Daarbij vertekenen de cijfers in de eerste jaren na de invoering van de regel, omdat er door de coronacrisis minder verkeer was op de wegen.

Ook al is het nu weer druk, de luchtkwaliteit is wel verbeterd, zegt het RIVM. Dat is onder meer te danken aan 'minder emissie van verkeer'. "Maar dat komt bijvoorbeeld ook door elektrificatie van het wagenpark, en schonere motoren", zegt de instantie. De uitspraken worden gestaafd door recent onderzoek, waarin staat dat de emissies van fijnstof, stikstofoxiden en kooldioxide zijn afgenomen. Ook ten opzichte van 2019. 

Stikstofwinst is dus geboekt, maar het is niet vast te stellen of dit (hoofdzakelijk) komt door de snelheidsverlaging. 

Verkeersveiligheid

Hoewel verkeersveiligheid niet de reden was om de regel in te voeren, zijn voertuigsnelheden en veiligheid wel met elkaar verbonden. "Over het algemeen geldt dat bij hogere snelheden de kans op een verkeersongeval toeneemt, net als de kans op een ernstige afloop van een verkeersongeval", zegt Rijkswaterstaat.

Het SWOV, het nationaal wetenschappelijk instituut voor verkeersveiligheidsonderzoek, verwijst naar een factsheet uit 2021. Theoretisch gezien leidt een daling van de rijsnelheid tot een daling van het aantal verkeersslachtoffers. Op dit moment is echter nog niet vast te stellen of dit ook in de praktijk is gebeurd", werd toen geschreven.

"Er is apart onderzoek nodig", zegt de SWOV-woordvoerder nu over de effecten op verkeersveiligheid. "Dergelijk onderzoek is ook niet zo eenvoudig. Je hebt veel detailgegevens nodig."

Zwaardere auto's

Verkeerspsycholoog Gerard Tertoolen zegt dat auto's bijvoorbeeld veranderd zijn. "Die zijn zwaarder, maar worden wel meer uitgerust met veiligheidssystemen. Aan de ene kant komt dit de veiligheid ten goede, aan de andere kant kunnen deze systemen rijders wel lui maken. Wat weer niet goed is voor de veiligheid."

Harde cijfers over de veiligheid zijn er wel, namelijk die van het aantal dodelijke slachtoffers op de snelweg. Hier is sinds het invoeren van de maatregel echter geen duidelijk patroon in te zien. In 2019 waren er 55 'snelwegdoden' te betreuren. In 2023 (het laatste cijfer dat beschikbaar is) waren dat er 48. In 2022 waren het er ook 55.

Of rijders zich ook daadwerkelijk houden aan de snelheid, is natuurlijk ook een belangrijke factor voor de verkeersveiligheid. Uit de Monitor Snelheid komt naar voren dat 64 procent van de snelweggebruikers zich in 2023 hield aan de snelheidslimiet. In 2020 was dit percentage 65. Opvallend is dat dit percentage in 2019 nog op 76 procent lag. We zijn ons sinds de snelheidsbeperking dus juist minder aan de regel gaan houden. 

Dit heeft niet geleid tot meer boetes voor snelheidsovertredingen op de snelweg: in 2019 en 2023 waren dat er rond de 2.3 miljoen, zo blijkt uit cijfers van het Centraal Justitieel Incassobureau (CJIB). Doordat de boetes hoger zijn, is het opgehaalde bedrag wel hoger geworden (151 miljoen tegenover 174 miljoen euro). 

Weer 130? 

Het huidige kabinet ziet graag dat er weer 130 kilometer per uur gereden kan worden overdag. 'Daar waar het kan', stond in het hoofdlijnenakkoord vorig jaar. Onderzoek van RTL Nieuws toonde al aan dat dit nergens eenvoudig zal zijn. Uiteindelijk kan het gaspedaal maar op gedeeltes van drie snelwegen verder ingedrukt worden. 

In Spanje vond iemand 100 kilometer per uur echt veel te langzaam: 

"In oktober is aangegeven dat er in eerste instantie naar 4 trajecten werd gekeken. Die zijn onderzocht om te zien of verhoging van de snelheid mogelijk is, of dat er obstakels zijn op het gebied van stikstof, geluid, luchtkwaliteit of verkeersveiligheid", schrijft Rijkswaterstaat. 

"Drie van de vier onderzoeken zijn nu afgerond, en daaruit blijkt dat op deze trajecten de maximumsnelheid overdag naar 130 kilometer per uur kan. Het gaat om de A7-Afsluitdijk, tussen Stevinsluizen en Lorentzsluizen, de A7 tussen de aansluiting Winschoten en de grens met Duitsland, en de A6 tussen Lelystad-Noord en de Ketelbrug. Het streven is om de maximumsnelheid uiterlijk in het 2e kwartaal van 2025 te verhogen."

Het gaat om 48 kilometer van de 2400 kilometer snelweg die er in Nederland ligt. 

Stikstof blijft probleem 

RTL Nieuws constateerde ook dat het zeer waarschijnlijk blijft bij deze plekken. Een snelheidsverhoging leidt immers tot meer stikstofdepositie op kwetsbare Natura 2000-gebieden. Deze extra depositie moet gecompenseerd worden door stikstofrechten op te kopen van boeren en daar is geen geld voor begroot. 

Het moge duidelijk zijn dat 5 jaar na het invoeren van het 'honderd rijden' de stikstofcrisis nog steeds niet is opgelost. Op papier draagt de maatregel in ieder geval iets bij aan het oplossen van crisis. In de praktijk is het moeilijk vast te stellen.