Waarom vrouwelijke hormonen nog steeds een blinde vlek zijn (en wat eraan te doen is)

Uit CBS-cijfers bleek vorige maand dat 1 op de 3 vrouwen niet op het werk vertelt dat ze last heeft van hormoonklachten. Terwijl toch 80 procent van de vrouwelijke werknemers dit soort klachten ervaart. 7 van de 10 vrouwen werken zelfs door als ze zich ziek of niet fit voelen, ook al kunnen ze hun werk minder goed doen. Ze zijn bang dat ze een promotie mislopen of dat collega's op hen neerkijken.

Verkeerde diagnose

Naast verzuim en minder productiviteit, spelen verkeerde diagnoses een belangrijke rol, zegt Catherine Martens, oprichter van Care for Women, een netwerk van hormoonspecialisten voor vrouwen. Hormoonklachten worden bijvoorbeeld als burn-out gediagnosticeerd. "Vrouwen geven andere redenen op voor hun uitvallen, zoals moeheid, depressie of zorgen", zegt Martens. "Er is te weinig kennis bij de arbo-artsen om door te vragen. Een verkeerde diagnose leidt tot een verkeerde behandeling. En dan zijn vrouwen langer ziek."

Veel mensen kennen de klassieke tekenen van de overgang, zoals opvliegers of een onregelmatige menstruatie. "Maar de eerste klachten kunnen stemmingswisselingen zijn, slecht slapen, concentratieverlies, vergeetachtigheid of pijn aan de spieren en gewrichten", zegt Martens. 

Kijk je naar de menstruatie, dan heeft 70 procent van de vrouwen bovendien – naast de bekende buikpijn – soortgelijke klachten in de twee weken voor hun menstruatie. Een kleinere groep ontwikkelt zelfs ernstige psychische klachten (PMDD).

Geen onderzoek, geen kennis

Lotte Gerritsen (Universiteit Utrecht) doet onderzoek naar het effect van vrouwelijke hormonen op gedrag en psychisch welzijn. Volgens haar is het vrouwenlichaam in wetenschappelijk onderzoek in het verleden nooit onderzocht. 

"In de jaren '60-'70 waren er nog maar weinig vrouwen aan het werk. Onderzoekers, artsen en hoogleraren waren alleen maar mannen. Die hadden een ander referentiekader. Ik heb in mijn opleiding ook gehoord: 'onderzoek maar mannen, want vrouwelijke geslachtshormonen zijn te ingewikkeld'."

Rustig of geagiteerd

Het gevolg is dat we nog weinig weten over de effecten van hormonen op de hersenen en op gedrag. Neem het hormoon progesteron, dat een belangrijke rol speelt in de menstruatiecyclus. 

Gerritsen: "We zien dat sommige vrouwen van hoge waarden heel rustig worden en anderen juist geagiteerd en angstig. We weten niet hoe dat komt. Waarom heeft de een ernstigere klachten dan de ander? En wat voor invloed hebben hormonen als iemand een ziekte of stoornis heeft?"

Voor het eerst komt er een hormoonvrije anticonceptiepil aan, en zo werkt-ie:

Niet alleen artsen en wetenschappers hebben te weinig kennis over de effecten van hormonen. "Veel vrouwen kennen hun lichaam slecht", zegt Catherine Martens. Ze kunnen zelf veel aan hun levensstijl om te zorgen dat de hormonen minder schommelen. "Iedereen heeft het over pillen en poeders, maar het eten van voldoende vezels, extra omega 3-vetzuren, magnesium en eiwitten - de bouwstoffen van hormonen - is net zo belangrijk."

Hormonen zijn een heel orkest dat samenspeelt, zegt Martens. Een regelmatig slaapritme om het slaaphormoon constant te houden kan daarom ook helpen. Ook de stresshormonen doen flink mee: enerzijds triggert stress je hormoonbalans, anderzijds word je gevoeliger voor stress als je hormonen uit balans zijn.

Wandeling of stilteruimte

Er zijn volgens Martens al tal van maatregelen om stress op het werk te verminderen: de mogelijkheid voor een pauzewandeling, een rustige werkplek of stilteruimte om even terug te trekken, flexibiliteit in werktijden of het verdelen van verantwoordelijkheden. En als vrouwen meer kennis van hun lichaam hebben, kunnen ze ook beter aangeven wat ze nodig hebben.

Werkgevers moeten volgens Martens op bestuursniveau beter kijken naar het ziekteverzuim. Waarom valt een vrouw uit, hoe vaak, wanneer en hoe oud is ze? Een open cultuur is nodig om vrouwen te kunnen aanspreken en het gevoel te geven dat ze op een veilige plek hun verhaal kunnen doen. "Dat kan door webinars op de werkvloer of het management te trainen om dit bespreekbaar te maken."

Een stap hiertussen is om - net als met het idee van een vertrouwenspersoon - het mogelijk te maken dat vrouwen niet direct naar de werkgever zelf hoeven te stappen, maar een extern persoon. De organisatie van Martens leidt zulke hormoonspecialisten op. "Onlangs konden werknemers van academische ziekenhuizen bij Care for Women gratis consulten krijgen. Na een week zaten alle afspraken al vol, kun je nagaan. Als je het onderwerp bespreekbaar maakt, zie je dat de behoefte heel groot is."

Meer onderzoek

Wetenschapper Gerritsen zette vorig jaar een Europees netwerk op van wetenschappers en artsen die de krachten bundelen voor meer onderzoek naar vrouwelijke hormonen. Een subsidieaanvraag hiervoor bij de EU werd afgewezen, omdat het netwerk niet divers genoeg was. Gerritsen: "We zijn namelijk met alleen maar vrouwen. En we hebben echt geprobeerd om mannen erbij te halen, maar die zijn gek genoeg minder geïnteresseerd."

Nu er ook meer vrouwen in de wetenschap en gezondheidszorg werken, begint er wel iets te veranderen, ziet Gerritsen. "Die ervaren dit nu zelf en zeggen: hier moeten we echt wat mee. Het is wel een zwaard dat aan twee kanten snijdt. Want het gaan onderzoeken, kan ook het beeld bevestigen dat vrouwen 'het zwakke geslacht' zijn. Maar ik wil benadrukken dat we inmiddels bewezen hebben dat vrouwen ondanks die hormonen kunnen werken en carrière maken. Nu willen we comfortabeler werken."