AI-bots geven een 'vertekend stemadvies', wat kun je er wel mee?

Vraag je een AI-chatbot om het Kieskompas in te vullen, dan is de kans groot dat je in de buurt van een links-progressieve partij uitkomt. RTL Z liet drie bekende chatbots twee keer antwoord geven op de stellingen uit het Kieskompas, en elke keer kwam er een vergelijkbaar resultaat uit. Zowel ChatGPT, het Chinese DeepSeek en Grok, eigendom van Elon Musk, scoren consequent in de buurt van D66, GroenLinks-PvdA of Volt.

De chatbots moesten de stellingen beantwoorden, zonder enige informatie over politieke voorkeur of mening mee te nemen. Dat is niet heel zinnig: de keuze helemáál aan een chatbot overlaten, helpt natuurlijk niet om jóúw stem te bepalen. Maar het laat wel zien dat chatbots niet per se neutraal zijn als je ze vraagt om stemadvies.

AP waarschuwt voor 'vertekend stemadvies'

Ook de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) waarschuwt tegen het gebruik van AI-chatbots om je stemkeuze te bepalen. Deze adviezen zijn 'onbetrouwbaar en duidelijk gekleurd', zegt de privacy-toezichthouder. In een onderzoek van de AP kwam bijna altijd GroenLinks-PvdA naar boven als er linkse standpunten werden ingevuld, en PVV als er rechtse standpunten werden ingevuld.

"Chatbots lijken slimme hulpjes", zegt Monique Verdier, vicevoorzitter van de AP. "Maar als stemhulp slaan ze stelselmatig de plank mis."

Partijen en experts waarschuwen dan ook om niet te veel op AI-bots te leunen bij het bepalen van je keuze voor de verkiezingen op 29 oktober. "Om te beginnen komt er soms gewoon foute informatie uit", zegt Martin Rosema, politicoloog en onderzoeker van kiezersgedrag aan de Universiteit Twente. "Dit soort AI-bots zijn ook niet transparant, je hebt geen idee waarom je een bepaald advies krijgt. Dat is problematisch." 

Ook zijn de antwoorden van een chatbot niet consequent: stel je dezelfde vraag meerdere keren, dan krijg je elke keer een ander antwoord.

Toch zijn chatbots zeker niet nutteloos als je probeert te ontdekken op welke partij je moet stemmen. Rosema: "Ik zou niet aan een chatbot vragen op wie ik moet stemmen, maar het is goed om ook te kijken naar wat je er wél mee kunt".

Je zou een chatbot bijvoorbeeld kunnen gebruiken om je te verdiepen in bepaalde kwesties, of om verschillende standpunten tegenover elkaar te zetten. Rosema: "Dat ontbreekt vaak bij de stemhulpen die er nu zijn. Vaak zou je bij een stelling graag meer willen weten wat de argumenten voor en tegen zijn, of meer uitleg van wat een bepaalde term precies inhoudt."

Naast chatbots zijn er ook andere manieren om AI toe te passen in de aanloop naar de verkiezingen. Bijvoorbeeld door verkiezingsprogramma's samen te laten vatten. Rosema: "Daar is AI heel goed in, dat heeft veel minder risico op fouten."

Dat samenvatten is precies wat de Stichting Open Politiek doet op de website openverkiezingen.nl, legt voorzitter Floris Hoogenboom uit. Met behulp van AI. "Onze site is eigenlijk een omgekeerde stemwijzer. In plaats van dat je een stelling krijgt en dan moet kiezen of je het eens of oneens bent, kun je bij ons juist de stellingen bedenken. Vervolgens laten wij zien wat verschillende partijen daarover schrijven in hun verkiezingsprogramma."

Hoe betrouwbaar dat is, testen de makers van tevoren. Hoogenboom: "We hebben duizend stellingen met de hand gevalideerd, en gekeken of de antwoorden overeen kwamen met de verkiezingsprogramma's. De betrouwbaarheid is meer dan 99 procent."

En alsnog bevat de site een waarschuwing: 'AI-gegenereerde samenvattingen kunnen fouten bevatten'. Het blijft dus opletten met AI-tools, zegt ook Rosema. "Je bent er als gebruiker ook zelf bij, als je alles zomaar voor waar aanneemt. Dat zou ik niet doen. Maar het kan je wel helpen om relevante informatie te vinden."

Een andere manier om je keuze te bepalen is via de televisiedebatten tussen de partijen. Dit zijn de hoogtepunten uit het RTL-Debat van afgelopen zondag: