Waarschuwing: stikstof en vol stroomnet zetten streep door ruim half miljoen nieuwbouwwoningen
De harde afspraak dat er voor 2030 een miljoen nieuwbouwwoningen bij zouden komen, staat onder grote druk. De provincies waarschuwen dat ze steeds minder vergunningen kunnen afgeven door het uitblijven van oplossingen voor de stikstofcrisis en het overvolle stroomnet.
In een nieuw rapport luiden de twaalf provincies de alarmbel. Volgens de provinciale overheden loopt de doelstelling van bijna een miljoen nieuwe woningen in 2030 groot gevaar. Provincies bouwen geen huizen, maar moeten wel de benodigde natuurvergunningen verstrekken, en coördineren de schaarste op het stroomnet. Zij zien dus van dichtbij dat de woningbouw vast begint te lopen.
Woondeals
Al sinds het vierde kabinet Rutte (2022) is de afspraak dat er in 2030 zeker 1 miljoen nieuwe woningen bij moeten zijn gebouwd. Dit werd afgesproken via Woondeals, waarin de nieuwbouwproductie werd verdeeld onder gemeenten en provincies. Inmiddels zijn er ongeveer 260.000 nieuwe woningen gerealiseerd, maar de productie daalt.
De resterende 740.000 beloofde woningen tot 2030 komen in het geding. Er zijn diverse hardnekkige knelpunten.
Stikstof is inmiddels de grootste belemmering voor woningbouw. In 2022 en 2023 was er voor bouwers nog enige ruimte om stikstofuitstoot weg te strepen via andere projecten, dit werd intern salderen genoemd.
Maar sinds een belangrijk vonnis van de Raad van State in december 2024 is dat niet meer mogelijk. Hierdoor vervalt de juridische speelruimte die veel provincies gebruikten om vergunningen te verlenen voor nieuwbouwwijken.
De afgelopen jaren is er veel gebouwd in de randstad en binnen steden, maar nu ook steeds meer grote woningbouwprojecten worden gestart op voormalige landbouwgrond, beginnen de stikstofregels te knellen.
Vertraging is duur
Bijna alle grote woningbouwprojecten ligt binnen 25 kilometer van stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden. In deze zones is vergunningverlening vaak niet meer mogelijk, zeggen de provincies.
Stikstofproblematiek zorgt er nu voor dat de bouw van grote nieuwbouwwijken overal in het land, zoals Kloosterveen (Assen), Zandzoom (Castricum) en Ruimtekwartier (Stichtse Vecht) stilligt. De gemiddelde kosten van een vertraagd bouwproject komen uit op 40 euro per nieuwbouwwoning per dag, omdat arbeid, materiaal en grond steeds duurder worden.
Alleen e-auto's
Een van de kortetermijnoplossingen die wordt gesuggereerd, is dat nieuwbouwwijken alleen toegankelijk worden voor elektrisch vervoer. De stikstofuitstoot van de auto's van de toekomstige bewoners is vaak de reden dat een natuurvergunning nodig is, maar door wijken alleen in te richten op elektrische auto's kan de natuurvergunning omzeild worden.
"Als er in een woonwijk bijna alleen elektrisch vervoer is, is een vergunning vaak wel mogelijk", aldus de provincies. "Dit kan een optie zijn (...). Echter, de regelgeving rond verkeer vanuit de rijksoverheid biedt nu geen mogelijkheden voor verkeerszones met alleen elektrisch vervoer." Hiervoor is een wetswijziging nodig.
Maar voor elektrische wijken is wel een stroomaansluiting nodig, en daar zit het tweede grote knelpunt. De elektrificatie van de samenleving heeft het stroomnet overbelast. In provincies als Flevoland, Gelderland en Utrecht is de situatie nijpend.
Hier dreigt vanaf 2027 een stop op nieuwe aansluitingen, wat de bouw van tienduizenden woningen onmogelijk maakt. Zonder stroomaansluiting is een woning niet verkoopbaar, en dus wordt er niet gebouwd.
Uitstel van projecten
Toen de woondeals werden gesloten, was netcongestie nog geen acuut probleem. Inmiddels is duidelijk dat de uitbreiding van het hoogspanningsnet pas na 2033 gereed zal zijn. De onzekerheid over aansluitmogelijkheden zorgt ervoor dat ontwikkelaars projecten uitstellen of schrappen.
De woondeals bevatten weliswaar afspraken over problemen zoals stiksof of netcongestie, maar de benodigde oplossingen zijn complexer en kostbaarder dan voorzien, aldus de provincies.
Oplossingen
De provincies roepen de landelijke politiek op tot actie. Er is structureel 4 tot 5 miljard euro per jaar nodig, tegenover de huidige budget van 1 miljard euro. Een juridisch houdbare regeling om stikstof te bestrijden, de versnelling van netuitbreiding en structurele financiering van gemeenten en corporaties zijn essentieel.
Ook over de huizen die er al staan zijn zorgen. Zijn die nog wel verkoopbaar, met het veranderende klimaat?