Cabaretier Saman Amini confronteert bedrijven al acht jaar met racisme

"Weten jullie wat de racial freeze is?" vraagt een van de vier acteurs aan het publiek. Om dit te illustreren, wordt een scène nagespeeld uit 2013 waarin Jack Spijkerman bij RTL Late Night een racistische opmerking maakt aan het adres van Humberto Tan. 

Na een moment van verbijstering, laten de acteurs zien hoe zo'n opmerking geïncasseerd moet worden met de entertainment smile – meelachen met de rest – en hoe moet worden overgegaan op de orde van de dag.

Pijn

"Die pijn van een kleurling, daar wilde ik een goede voorstelling over maken", zegt Saman Amini, mede-oprichter van productiehuis Black Sheep Can Fly. "Het begon ten tijde van de Zwarte Pieten-discussie. Ik zag dat het gesprek totaal verkeerd werd gevoerd, iedereen verweet elkaar van alles. Wij demoniseren en dehumaniseren de ander te vaak. Maar daar zit pijn en angst achter, dat zijn menselijke emoties." 

Samen met Nima Mohaghegh en onder de vleugels van Black Sheep Can Fly, maakte hij A Seat at the table. Losse scènes, met daardoorheen de rode draad van een zwarte man in therapie die zijn woede moet leren beheersen. Alledaagse grapjes en goedbedoelde opmerkingen blijken de kern te vormen van zijn pijn.

"Ik geloof dat ik kan connecten met de meeste mensen die ik zie", zegt Amini. Dat doet hij naar eigen zeggen door nooit te wijzen, bij de eigen pijn te blijven en de ander nooit tot vijand te reduceren. "En bij Black Sheep Can Fly gebruiken we veel humor, dat schept lucht."

In de nagesprekken die later met het publiek gevoerd worden, blijkt hoeveel mensen zich betrapt voelen, hoewel ze dachten dat hun opmerkingen onschuldig waren, zegt Amini. "Vaak staat er iemand op met een emotioneel verhaal."

"Bij de marechaussee vertelde een zwarte medewerker hoe herkenbaar de situaties uit de voorstelling waren. Diens collega's – grote kerels – moesten huilen. Wanneer mensen zo openstaan, wordt het magisch."

Het mes van de voorstelling snijdt aan twee kanten: het creëert enerzijds bewustwording bij mensen die tot de norm behoren – in Nederland zijn dat witte mensen, zegt Amini. "En voor mensen van kleur creëert het empowerment."

Zo stond er in een nagesprek eens een Indonesische vrouw op die vertelde dat haar baas haar altijd kroepoekje noemde. Amini: "Na twintig jaar sprak zij zich op dat moment voor het eerst en plein public uit voor haar collega's. De voorstelling gaf haar de moed om dit te zeggen en vertelde haar: 'Jouw pijn is niet gek, je bent geen zeikerd'."

Stress en angst

"Bij ArboNed zien we dagelijks hoe racisme en andere vormen van discriminatie op de werkvloer diepe sporen achterlaten", aldus een woordvoerder van deze arbo-organisatie. "Het gaat niet alleen om persoonlijke pijn, maar ook om ernstige gevolgen voor gezondheid en inzetbaarheid." 

"Werknemers die discriminatie ervaren melden zich vaker ziek met stress, angst en depressieve klachten", aldus ArboNed. "Dit kan leiden tot langdurig verzuim. Werknemers die door stress uitvallen zijn gemiddeld 252 dagen niet (volledig) inzetbaar, bij een burn-out nog langer."

Amini en zijn collega's spelen de voorstelling al sinds 2017. Vorig jaar stonden ze 35 keer op het toneel, voor onder andere het Openbaar Ministerie en de politie. Het jaar daarvoor gaven ze meer dan 100 voorstellingen voor een groot aantal bedrijven en organisaties.

Volgens de politie had de show een 'blijvende impact' en draagt deze bij aan 'een cultuurverandering waarin het steeds normaler en veiliger wordt om jezelf uit spreken, anderen aan te spreken en inzicht te krijgen in uitsluiting, racisme en discriminatie'.

Progressie

Sinds Amini begon met de voorstelling, ziet hij wel verandering. "Er is absoluut sprake van progressie, kijk maar naar het debat over Zwarte Piet. Ja, Nederland wordt extremer, maar er is ook steeds meer bewustwording. Dat er mensen zijn die snappen dat dit een probleem is, zie je bijvoorbeeld aan de politie, die zo'n zestig voorstellingen boekt. Zij geloven dat deze verhalen iets teweeg kunnen brengen. Ik weet niet of er dertig jaar geleden überhaupt een gesprek was."

Volgens hem is discriminatiebestrijding geen bijzaak, maar een strategische investering. "Wanneer werknemers zich écht thuis voelen in een bedrijf, rennen ze harder. Die betrokkenheid vertaalt zich uiteindelijk in betere resultaten en meer winst", zegt Amini. "En dat gaat veel verder dan mensen met kleur, dat gaat ook om vrouwen die zich niet thuis voelen in mannenorganisaties en alle andere minderheden die afwijken van de norm."

RTL Nieuws deed in 2021 samen met de Landelijke Vereniging van Vertrouwenspersonen onderzoek naar racisme op de werkvloer. 305 vertrouwenspersonen deden (anoniem) mee en gaven inzicht in de hoeveelheid en de aard van de meldingen die zij over racisme krijgen. 

Meer dan een derde van hen beschreef dat medewerkers binnen hun organisatie worden uitgescholden of slachtoffer zijn van grappen over hun etniciteit. Ook kwamen er meldingen dat mensen werden buitengesloten en niet werden uitgenodigd voor een bedrijfsfeest of vervolgopleiding.

Discriminatie gebeurt ook al bij het selecteren van werknemers op de arbeidsmarkt. Bekijk hier de video RTL Z met de feiten uit 2020.