Muziek versnelt herstel na operatie: 'Speelse uitdaging voor hersenen'

Vooral voor oudere patiënten zijn de resultaten van het onderzoek veelbelovend. Die doelgroep heeft een groter risico op complicaties bij - en langer herstel na - een operatie. "We wisten al dat muziek kan helpen bij het verminderen van stress en bij pijnbestrijding", vertelt onderzoeker Van der Wal aan Editie NL. "Maar nu hebben we kunnen aantonen dat het ook een positief effect lijkt te na een operatie."

Waarde van livemuziek

Tot op heden werd vooral vanuit een klinisch perspectief het effect van muziek onderzocht. "Maar je moet de mensen in z'n totaliteit benaderen", vindt Van der Wal. "In lichaam en geest." Vanuit dat uitgangspunt dook ze verder in de materie en nam ze de toegevoegde waarde van livemuziek onder de loep en hoe mensen het ervaren.

Pijn speelt bijvoorbeeld een grote rol na een operatie. "Het geeft stress", licht Van der Wal toe. "Dan kom je slechter uit bed en moeilijker in beweging, wat mentaal ook niet prettig is. Die stressreactie in je lijf zorgt ervoor dat je lichaam aan het werk gaat om te herstellen. Maar bij ouderen kan het zorgen voor oversturing en complicaties."

Ze gaat verder: "Het zenuwstelsel bestaat uit twee takken die elkaar in evenwicht houden, als een soort gaspedaal en rem. Met zo'n stressreactie is dat systeem uit balans. Muziek kan dan een positief effect hebben. We zagen bij patiënten met musici aan bed een afname van de mate waarin ze pijn beleefden."

Betere resultaten

Altvioliste Luca Altdorf is een van de muzikanten die bij meerdere patiënten aan het bed stond om livemuziek te verzorgen. Ze was van dichtbij getuige van de effecten. Een ervaring die haar is bijgebleven, is die van een vrouw die kort na opname in het ziekenhuis slecht nieuws kreeg. "Ze wilde een improvisatie die ging over acceptatie", vertelt Altdorfer. "Ik kreeg een warm gevoel en begon iets te spelen."

"We konden aan haar en haar partner zien dat het wat losmaakte en het verbond ons. Dat was een heel speciaal moment. De volgende dag bleken de resultaten beter te zijn. Ze zei dat de muziek enorm hielp in die situatie."

De ervaringen lopen uiteen, maar zijn vooralsnog positief. "Voor een andere mevrouw voelde de muziek als een massage. Ze voelde zich echt losser, vertelde ze. Net als een meneer die pijn had in zijn voet, en zich ook losser voelde toen hij de muziek hoorde."

"En een andere keer probeerde een man zich groot te houden. We speelden een vrolijk stuk, maar hij begon te huilen: alles kwam los. Hij voelde pijn, maar tegelijkertijd was het makkelijker om erin mee te gaan."

Onverwachte elementen

Wetenschapsjournalist Mark Mieras vindt het logisch dat muziek iets doet met herstel. "Waarschijnlijk omdat muziek een speelse uitdaging is", zegt Mieras. "Het doet gewoon veel met stress en zet je in een soort ontwikkelstand waardoor je lichaam meer is ingesteld op herstel."

"Die herstelstand is wat je wil na een operatie en merk je geestelijk en lichamelijk, waarbij je flexibel wordt en in staat om te reageren en sociaal te doen. Muziek activeert de hersenen vanwege allerlei onverwachte elementen die het bevat."

Het lichaam wordt dus voorbereid op het onverwachte. "Iedereen kent ook wel het effect van muziek luisteren", gaat Mieras verder. "Waardoor bijvoorbeeld verdrietige mensen veel baat hebben bij muziek. Die voorbereiding op wat er komen gaat, werkt ook door in het stress- en immuunsysteem."

Hetzelfde effect deed zich voor toen een ziekenhuis in Hilversum besloot om een faciliteit te creëren om patiënten chemotherapie te geven in het bos. "Ook dat activeerde de stand van herstel", zegt Mieras. "De dosis chemo werd hoger en effectiever, maar patiënten vonden het niet vervelender."

Contact met patiënt

Wat betreft muziek in de zorg hebben het UMCG en meerdere muzikanten zich al verenigd in een stichting, die vooralsnog afhankelijk is van subsidies. De partijen hopen op permanentere financiering, onder andere omdat ze geloven dat muziek in de zorg een deel van de werkdruk zou kunnen verminderen.

"Een aanzienlijk aantal zorgmedewerkers heeft te maken met veel stress", vervolgt verpleegkundig onderzoeker Van der Wal. "Dat verandert het contact met de patiënt." De inzet van livemuziek zou een deel kunnen overnemen en zo bijdragen. "Aan compassie voor zorgmedewerkers, dat ze meer doen wat ze leuk vinden."