Zorgen over toenemend gebruik zware pijnstillers: 'Niet bewust van risico's'

Dit soort zware pijnstillers is in Nederland alleen op recept verkrijgbaar. Vaak worden de middelen voorgeschreven na bijvoorbeeld een knie- of heupoperatie, om acute pijn te bestrijden. Openbare apotheken verstrekten in 2023 aan ruim 1,12 miljoen patiënten een sterkwerkende opioïde.

Moeilijk om te stoppen

"Gelukkig gaat het bij veel mensen goed, zegt Marcel Bouvy, hoogleraar Farmaceutische Patiëntenzorg aan de Universiteit Utrecht. "Maar we weten uit de praktijk dat een deel er moeilijk mee kan stoppen."

Volgens Bouvy zijn er grofweg twee groepen die deze zware medicijnen verkeerd gebruiken. "Aan de ene kant is er de groep die er niet mee kan stoppen, maar niet steeds meer gaat gebruiken", zegt hij. "Zij krijgen te maken met bijwerkingen zoals verstopping, een grotere kans om te vallen en emotionele afvlakking."

Valerie raakte verslaafd aan oxycodon, en vertelt daarover aan RTL Nieuws:

Er is ook een groep patiënten die steeds meer van de medicijnen gaat gebruiken, zegt de hoogleraar. "Zij proberen extra opioïden te krijgen via artsen en apotheken, vervalsen soms zelfs recepten of bestellen bij onbetrouwbare illegale webwinkels extra medicatie. Deze groep kan niet meer normaal functioneren en is verslaafd. Vooral zij hebben hulp nodig om te stoppen."

Steeds meer nodig

Dat sommige mensen steeds meer van de middelen gaan gebruiken, komt doordat de medicijnen bij langdurig gebruik steeds minder werken. Ook wordt het middel te vaak voorgeschreven aan mensen met chronische pijnklachten," zegt Bouvy. "Voor een groot deel helpen de opioïden niet, of niet meer, tegen de pijn, terwijl patiënten er wel lichamelijk afhankelijk van worden."

Opioïden werken in eerste instantie, maar al vrij snel minder goed. Daarnaast word je gevoeliger voor pijn", aldus de hoogleraar. "Dus als je ermee stopt, voel je nog meer pijn en kan je er moeilijk mee stoppen. Soms gaan mensen dan steeds meer slikken voor hetzelfde effect."

Dat kan leiden tot levensgevaarlijke situaties. "Het gevaarlijkste is de situatie waarin mensen in een keer een te hoge dosering gebruiken, dan is er een sterke vertraging van de ademhaling die tot verstikking kan leiden. Dan spreken we van een overdosis."

De toename van het gebruik van opioïden speelt al langer, maar ondanks eerdere waarschuwingen blijven meer mensen de middelen gebruiken. Met name oxycodon wordt vaak voorgeschreven. 

Toename van aantal gebruikers

Het gebruik van deze middelen nam in het afgelopen jaar met 3 procent toe vergeleken met 2022.  Dat blijkt uit cijfers die RTL Nieuws heeft opgrvraagd bij de Stichting Farmaceutische Kengetallen. Het is het derde jaar op rij dat het gebruik stijgt. Inmiddels ligt het aantal mensen dat de middelen gebruikt, naast oxycodon gaat het met name om fentanyl en morfine, op het niveau van 2018, tot nu toe het tot nu toe het jaar met het grootste aantal gebruikers.

"Een deel van deze toename komt voort uit een groeiende bevolking en vergrijzing, maar er speelt waarschijnlijk meer", zegt Ruud Coolen van Brakel van het Instituut Verantwoord Medicijngebruik. "We zien het als een signaal dat roept om blijvende alertheid bij artsen, apothekers en patiënten."

Het is niet voor het eerst dat experts de noodklok luiden over het groeiend aantal mensen dat opioïden gebruikt. "Met de taakgroep 'gepast gebruik van opioïden' hebben we tussen 2019 en 2022 veel aandacht gevraagd voor het belang van juist gebruik: niet te veel, niet te weinig en vooral niet langer dan nodig gebruik", zegt Coolen van Brakel.

Meer bewustwording

Ondanks eerdere zorgen van experts worden opioïden nog te vaak voor een te lange periode voorgeschreven. Als een patiënt de medicijnen lang gebruikt, langer dan eigenlijk nodig, neemt de kans op verslaving aanzienlijk toe. 

Dat ziet ook Michel Terheggen van de Vereniging van Anesthesiologen. Hij is als arts gespecialiseerd in pijnbestrijding. "Er is meer bewustwording nodig bij zorgverleners, dat ze echt kleine hoeveelheden meegeven voor een paar dagen, patienten uitleggen dat langer gebruik niet zinvol is, en tijdig stoppen met de behandeling", zegt Terheggen. "De meerderheid van de artsen en apothekers is al heel kritisch, maar een deel nog niet genoeg."

Volgens Coolen van Brakel laat de nieuwe stijging zien dat aandacht voor het thema nodig blijft. Wel benadrukt hij dat er meer onderzoek nodig is: "Het is op basis van gebruikersaantallen niet te duiden in hoeverre het gaat om overgebruik of gebruik met een goede reden. Ook ontbreken gegevens over de mate van risicovol gebruik en de duur van het gebruik. Aanvulling met deze gegevens zal ons helpen om de risico's van het stijgend aantal gebruikers beter in te schatten en passende maatregelen te nemen."

Terughoudend

Wat vooral belangrijk is, is dat zowel artsen als patiënten zich bewust zijn van de risico's, en terughoudend omgaan met opioïden. "Artsen denken vaak nog dat opioïden de beste pijnstillers zijn", zegt Marcel Bouvy. "Maar paracetamol werkt zeker wanneer een langere behandeling nodig is net zo goed, blijkt uit onderzoek." 

Hij pleit voor nog meer voorlichting over de risico's: "Ik zie nog steeds dat er veel patiënten zijn die zich niet bewust zijn van de risico's. Het is belangrijk dat mensen zich realiseren dat deze middelen bedoeld zijn voor kortdurend gebruik."