'Onverstoorbaar herdenken': hoe beperk je paniek bij dodenherdenking?
'Als de dodenherdenking verstoord wordt, ga dan onverstoorbaar door met herdenken.' Die oproep doet de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema. Bij de Nationale Herdenking op 4 mei zijn dit jaar maatregelen getroffen door toegenomen spanning binnen de samenleving. Maar hoe beperk je spanning en paniek bij verstoring?
Bij de Nationale Herdenking zal veel minder publiek welkom zijn. Ook wordt iedereen van tevoren gefouilleerd. Dat gebeurt omdat de kans groter wordt geacht dat iemand de herdenking zal verstoren. Door onder meer het oorlogsgeweld tussen Israël en Hamas is er meer verdeeldheid in de maatschappij, en dus ook spanning.
'Heftige ingreep'
De voorzorgsmaatregelen voor de dodenherdenking zijn een heftige ingreep, zegt directeur Syan Schaap van Event Safety Institute. "Herdenken wil je met iedereen kunnen doen", zegt hij tegen Editie NL. "Dat is het dilemma hier: je wil het openbaar houden én ervoor zorgen dat niemand iets geks kan doen."
Schaap gaat verder: "Ik vraag me af wat voor informatie er bij de politie aanwezig is waardoor er zorgen zijn", zegt hij tegen Editie NL. "Ik verwacht dat het niet alleen het sentiment in de samenleving is."
Geen angst voor aanslagen
Angst voor aanslagen is er overigens niet, liet burgemeester Halsema weten. Het gaat volgens haar echt om de kans op verstoringen, bijvoorbeeld doordat er meer actiebereidheid is voor protesten.
Rustig blijven en doorgaan met herdenken is het devies als er toch wat gebeurt. Maar soms is dat best moeilijk, zo bleek ook bij de herdenking in 2010, toen iemand begon te schreeuwen. Mensen renden in paniek weg voor de zogeheten damschreeuwer, uit angst dat er wat ging gebeuren. De aanslag in Apeldoorn op wat toen nog Koninginnedag heette, een jaar ervoor, stond nog vers op het netvlies gebrand.
Veilige reactie
De onrust die in 2010 op de Dam ontstond was niet meer dan logisch, zegt Mariëlle Stel, universitair onderzoeker van risico en veiligheid. "Er was misschien alleen maar een damschreeuwer, maar als je in het publiek staat weet je niet of er alleen maar een damschreeuwer is of dat er meer aan de hand is. Dan is de meest veilige reactie om uit die situatie weg te gaan."
Zoiets heet vluchtgedrag en heeft een functie: jezelf in veiligheid brengen. "Je kan proberen onverstoorbaar door te herdenken, maar als er van alles om je heen gebeurt, dan is het in de meeste situaties niet veilig om te blijven staan."
Rationeel handelen
De chaos die vervolgens ontstaat oogt als paniek, maar volgens Stel is het juist rationeel gedrag. "De meeste mensen in crisissituaties reageren rationeel. Er breekt pas paniek uit wanneer mensen het gevoel hebben dat ze niet weg kunnen."
Op dat laatste punt valt winst te behalen, denkt de onderzoeker. "Het is heel erg belangrijk om het zo in te richten dat er veel uitgangen zijn om weg te kunnen waar dat nodig is." Om die reden vindt Stel het terugschalen van het publiek een verstandige keuze. "Dan kun je het beter managen en is er ruimte om snel weg te komen."
Vooraf communiceren
Het is overigens wel zaak dat mensen van tevoren weten waar de uitgangen zich bevinden. Sowieso is communicatie vooraf essentieel, denkt Stel. "Het is belangrijk om het bewustzijn te creëren dat er verstoringen kunnen plaatsvinden, dat gebeurt op dit moment al. En aangeven wat mensen dan moeten doen."
Ze gaat verder: "Ook is het belangrijk om vooraf en tijdens een situatie zelf te communiceren of het om verstoring of een crisissituatie gaat. Het is belangrijk dat mensen erop vertrouwen dat er door de organisatie gecommuniceerd wordt wat er aan de hand is."