Nederlandse onderzoekers proberen 'levenloze cellen' tot leven te wekken
Kunnen we levende cellen maken van levenloze moleculen? Oftewel: kunnen we leven maken uit iets levenloos? Een groep van 30 wetenschappers heeft 40 miljoen euro toegewezen gekregen om dat te gaan onderzoeken onder leiding van de TU Delft. Maar waarom zou je dit willen?
Eigenlijk is het vraagstuk vrij eenvoudig: “Dingen om ons heen, zoals planten, dieren en mensen, die leven", legt Cees Dekker uit aan Editie NL. Hij is hoogleraar biofysica aan de TU Delft en één van de onderzoekers. "Andere dingen, zoals microscopen bijvoorbeeld, die leven niet. Wat is het verschil? Om dat te onderzoeken kijken we naar de allerkleinste eenheid van levende cellen.”
“Wij vinden het intrigerend om na te denken over vragen als: ‘hoe werkt een levende cel, zoals de cellen in je lichaam’?", gaat hij verder. "We kunnen natuurlijk met microscopen gaan kijken hoe het allemaal werkt, maar heel veel vragen blijven onbeantwoord, omdat het zo complex is.”
Alzheimer en kanker
Het doel van het project is uiteindelijk de bouwprincipes van levende cellen begrijpen door molecules te observeren. Dat zou in de toekomst bijvoorbeeld kunnen helpen om de oorzaak van ziektes te achterhalen. “Veel ziektes als alzheimer en kanker starten op het moleculair niveau”, vertelt de hoogleraar. “Dat is het niveau waarop DNA of eiwit interacties hebben in de cellen.”
“Eén molecuul leeft niet", gaat Dekker verder. "Eén DNA-molecuul is gewoon een molecuul. Eén eiwit is ook gewoon een molecuul. Maar die moleculen sámen hebben interacties, die doen samen íets.” En tijdens die interactie gaan er soms dingen mis. “Eiwitten bouwen verkeerd of chromosomen scheiden verkeerd en daardoor krijg je uiteindelijk ziektes. Als je meer weet over de moleculaire oorzaak van ziektes, kan je nadenken over behandelmethoden en dergelijke.”
Simpelste cel
Het plan is dat de onderzoekers proberen om de ‘simpelste cel’ vanaf de bodem op te bouwen. “Zelfs de simpelste cel bestaat al uit honderden types moleculen”, licht Dekker toe. “Daarom nemen we één molecuul, dus één ‘blaasje’, en gaan we één voor één moleculen toevoegen tot we een ‘minimumgrens’ bereiken om een levend systeem kunnen bouwen.”
Het is een uitzonderlijk groot project, dat lang heeft moeten wachten op groen licht. “Twintig jaar terug werden we ook uitgelachen, maar tien jaar terug hebben we de eerste stapjes gezet”, zegt Dekker. “We hebben de eerste module gebouwd en gaan kunstmatige intelligentie en gerichte evolutie (eiwittechnologie red.) inzetten om dit te kunnen gaan doen.”
30 professoren
Voor het project is maar liefst 40 miljoen euro beschikbaar gesteld. “Een enorm bedrag maar je moet je realiseren dat het een consortium van 30 professoren in heel Nederland is die dit gezamenlijk voor 10 jaar gaan doen”, vervolgt Dekker. “Het kan alleen met een soort injectie van zo'n bedrag want één persoon in één lab kan dat nooit doen.”
Daarom is er een mix aan wetenschappers verzameld. “We hebben zelfs ethici en filosofen betrokken om de discussies in de maatschappij, de veiligheidsvraag en de ethische vragen met elkaar te gaan bespreken.”
Frankenstein
Dat laatste is niet onbelangrijk, want er klinkt ook kritiek. Zo wordt onder meer de vergelijking gemaakt met Frankenstein, de fictieve hoofdpersoon in het gelijknamige boek die zelf een lichaam wil ‘bouwen’ en tot leven wil wekken. “Ik hoor die vergelijking vaker en ik ben er huiverig voor”, zegt Dekker. Toch verschillen de situaties volgens de hoogleraar van elkaar. “Wat wij doen is de mogelijkheden die in de natuur besloten liggen onderzoeken.”