Waarom overlijden ouderen zo snel na een val?
Waarschijnlijk zijn vandaag negen ouderen overleden na een val, en morgen zal dat ook weer zo gaan - als we de statistieken mogen geloven. Volgens het CBS overlijden namelijk dagelijks gemiddeld negen ouderen nadat ze zijn gevallen, gestruikeld of uitgegleden. Hoe kan het dat valpartijen bij ouderen zo snel fataal zijn? En waaraan overlijden ze dan precies?
Eerst nog even de cijfers. Het CBS maakte vandaag bekend dat vorig jaar 4628 inwoners van Nederland zijn overleden door een 'accidentele val'. Dat was bijna 600 meer dan in 2017. Omgerekend gaat het om 13 fatale vallen per dag. Ruim drie kwart van de overledenen was tachtig jaar of ouder - vandaar het geval negen.
Dat fatale valpartijen toenemen, is deels een gevolg van de vergrijzing. Vooral ouderen overlijden zo. Maar ook relatief gezien neemt het aantal dodelijke valpartijen toe.
Vallen kan een symptoom van iets anders
Hoe kan het dat ouderen na zo'n val zo snel overlijden? Nathalie van der Velde is hoogleraar ouderengeneeskunde en zegt dat er meestal veel meer aan de hand is. Vallen kan een teken zijn, een symptoom, van iets anders, zegt ze. "Zeker als een onderliggende ziekte nog niet herkend of behandeld is."
Een vervelende valpartij kan zowel een oorzaak als een gevolg zijn van een aandoening of ziekte. Als een ziekte bijvoorbeeld wel herkend is, hoort daar vaak medicatie bij. Vallen kan dan een bijwerking zijn van die medicatie.
Heup gebroken
In de genoemde cijfers zijn overigens alleen de mensen meegenomen die binnen 30 dagen na een val zijn overleden. Als we de personen meetellen die ná een maand zijn overleden, dan is het getal dus hoger: 714 om precies te zijn. Deze categorie heet bij het CBS 'laat gevolg van een val'. Van deze groep had 60 procent de bij de val een heup gebroken.
"Bijna een derde van de ouderen die een heup breekt, overlijdt binnen een jaar", zegt ook klinisch geriater Jeroen Krijnsen. Hij vertelt waarom het zo snel kan gaan. "Als kwetsbare ouderen na een val geopereerd worden, kunnen ze allerlei complicaties krijgen zoals een longontsteking. Ze liggen dan ook veel in bed, waardoor ze spierkracht verliezen. Soms zijn ze zo zwak dat ze niet meer naar huis kunnen gaan. Of ze raken in de war en komen niet meer op het oude niveau van functioneren."
'Heeft u nog klachten?'
Bij 70-plussers die een heup breken, wordt daarom tegenwoordig een klinisch geriater aan het behandelend team toegevoegd. Die kijkt ook in de periode ná de operatie naar de oudere.
"We kijken zo'n patiënt van top tot teen na. Wij vragen niet: heeft u nog klachten? Want dan hebben ouderen de neiging om 'nee' te antwoorden, omdat ze denken dat bepaalde klachten erbij horen. In plaats daarvan vragen we: hebt u hartkloppingen? Voelt u wel eens druk op de borst?"
Ouderen die op hun hoofd zijn gevallen, hebben ook een grote kans op overlijden. "Dat komt omdat de hersenen bij ouderen gekrompen zijn en er meer vocht om heen zit. De bloedvaatjes tussen schedel en hersenen staan daardoor meer op spanning en kunnen door een val scheuren. "
Vallen is een symptoom van kwetsbaarheid, zegt de klinisch geriater. Als een oudere vaker valt, dan is dat reden om naar de huisarts te gaan. "Die kan dan kijken of dit komt omdat de patiënt slechtere ogen krijgt, gevoelloosheid in de benen heeft of dat het gaat om een symptoom van suikerziekte. Maar zo'n huisarts kan er ook niet uitkomen, dan komt zo'n patiënt bij ons op de valpoli. Dan keren we zo iemand samen met een fysiotherapeut binnenste buiten. Op zoek naar een oorzaak."
Vaker vragen
"Je hebt een uitgebreidere analyse nodig", zegt ook hoogleraar Nathalie van der Velde. "Het is belangrijk dat regelmatig gekeken wordt of er valrisico is. En wat dan de onderliggende oorzaken zijn."
Artsen zouden wat haar betreft vaker aan ouderen mogen vragen of ze recent nog zijn gevallen. Maar het is ook belangrijk dat ouderen zelf realiseren dat ze een risico lopen. "Het is belangrijk dat ze zich zelf melden bij een zorgverlener als ze gevallen zijn of bang zijn om te vallen. Op die manier kan het vallen zoveel mogelijk worden voorkomen."
Uitglijden of struikelen
Bij ongeveer de helft van de ziekenhuisopnamen is bekend hoe men is gevallen. Bij tachtigplussers is dat dan meestal uitglijden of struikelen, daarna komen een val uit bed en een val van de trap het meest voor.
Vrouwen worden vaker opgenomen na uitglijden of struikelen dan mannen, in 2017 bijna twee keer zo vaak.