Hormoongif op groenten en fruit: kun je nog zonder zorgen druiven eten?

Op 21 procent van de groenten en 19 procent van het fruit dat door de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit NVWA IN 2017 is getest, zitten resten van hormoonverstorende bestrijdingsmiddelen. Dat blijkt uit onderzoek van René Houkema in opdracht van Trouw. 

Houkema, adviseur voor duurzaam voedsel in Almere, analyseerde 3000 monsters die de NVWA heeft afgenomen. Het is de eerste keer dat de aanwezigheid van hormoonverstorende stoffen is onderzocht aan de hand van deze data.

Rotten tegengaan

De giffen zitten in de bestrijdingsmiddelen die telers op de gewassen spuiten om te voorkomen dat ze niet te snel rotten of schimmelen. Maar veel bestrijdingsmiddelen worden op dit moment nog niet getest op de hormoonverstorende werking.

Hormoonverstorende giffen kunnen gezondheidsproblemen veroorzaken, stellen toxicologische experts. Met name als heel jonge kinderen hieraan worden blootgesteld, kan dat later in hun leven leiden tot ziektes en aandoeningen als obesitas, diabetes, onvruchtbaarheid of ADHD.

De hoeveelheid in groente en fruit schommelt. "Vooral bepaalde producten die buiten Europa komen, kunnen vaak vervuild zijn met de hormoonverstorende bestrijdingsmiddelen", zegt Houkema tegen RTL Nieuws. "Producten uit de Dominicaanse Republiek blijken uit het onderzoek het vaakst vervuild: de helft van de onderzochte producten heeft ze."

Spaanse nectarines

Maar ook dichter bij huis wordt het gif in producten gebruikt. "Zo zitten deze bestrijdingsmiddelen in ongeveer de helft van de onderzochte Spaanse nectarines." En ook op Nederlandse aardbeien en komkommers zitten de giffen die onze hormoonbalans kunnen aantasten.

Voedselwaakhond NVWA kent het onderzoek van Houkema, maar laat weten niet specifiek naar hormoonverstorende stoffen te kijken. De waakhond grijpt pas in als een norm wordt overschreden, maar kijkt niet naar specifieke stoffen, licht een woordvoerder toe.

Bestrijdingsmiddelen en hormoonverstorende stoffen

• Sommige bestrijdingsmiddelen hebben hormoonverstorende eigenschappen. 
• Er zijn 15 verschillende hormoonverstorende bestrijdingsmiddelen
• Deze stoffen blijken volgens nieuw onderzoek op 21 procent van de groenten en in 19 procent van het fruit aanwezig te zijn.
• Hormoonverstoorders zitten onder andere in de peulgroente kousenband uit de Dominicaanse Republiek.
• En in twee van de vijf onderzochte, zoete kersen uit Nederland.
• En soms in de oer-Hollandse komkommer.
• Bepaalde producten uit de Dominicaanse Republiek, Oeganda en Kenia bevatten relatief veel giftige stoffen.
• Maar ook veel Spaanse producten hebben ze. Zoals courgettes, druiven, perziken en aardbeien. 
• Volgens toxicologische experts kunnen deze chemische stoffen onvruchtbaarheid, adhd en autisme veroorzaken.

Afspoelen? 

Hormoongif is hardnekkig. Je kunt het er niet even met wat water afspoelen. Houkema: "De stoffen dringen door tot in het product."

Wel krijg je meer binnen door fruit mét schil te eten (bijvoorbeeld aardbeien en druiven) dan fruit zonder schil (bijvoorbeeld mandarijnen of  sinaasappels). "In de schil zitten de meeste bestrijdingsmiddelen."

Kun je nog onbezorgd druiven eten?

Kunnen we nu beter stoppen met het eten van aardbeien of nectarines? Houkema benadrukt: "Ik wil absoluut niet beweren dat je, als je druiven eet, direct een probleem hebt. Dit onderzoek toont vooral aan dat hormoonverstorende bestrijdingsmiddelen vaak gevonden worden, ook op groente en fruit die in Nederland veel gegeten worden."

'Veel te weinig kennis'

Hoogleraar Majorie van Duursen van de Vrije Universiteit doet onderzoek naar hormoonverstorende effecten van chemische stoffen op onze gezondheid. Ze schrok niet van de analyse van Houkema. "Dit onderzoek bevestigt wel waar ik al veel langer voor pleit: we moeten veel meer te weten komen over de werking van deze stoffen."

Van Duursen zegt dat we van heel veel producten weten dat ze zulke stoffen kunnen bevatten. "Maar we weten vaak niet hoeveel we er van binnen krijgen en wat precies de risico's zijn."

Vraagtekens

Ook Van Duursen adviseert niet om te stoppen met het eten van aardbeien of bananen. Maar ze zet wel vraagtekens bij de Europese normen die worden opgesteld en waar waakhond NVWA vervolgens producten aan toetst. "Het rapport laat zien dat normen worden overschreden. Dat is sowieso onaanvaardbaar."

De centrale vraag is, zegt Van Duursen: klopt de norm? "Heel veel bestrijdingsmiddelen zouden opnieuw tegen het licht gehouden moeten worden. Er is niet genoeg getest op de hormoonverstorende werking. We moeten meer testen op de effecten en dan de norm bijstellen als dat nodig blijkt."

Simpel gezegd: "Het zou zo kunnen zijn dat de aardbeien die nu in de winkel liggen en voldoen aan de norm, over vijf jaar uit de schappen worden gehaald. Omdat de gifstoffen die erin zitten toch de norm overschrijden."

Topprioriteit

De Europese Commissie bevestigt na navraag van RTL Nieuws dat normen steeds opnieuw beoordeeld worden. "De bescherming van de burgers tegen blootstelling aan risico's zoals hormoonontregelaars (...) is een prioriteit voor de Commissie", laat een woordvoerder weten.

Sinds november 2018 zijn er nieuwe wetenschappelijke criteria. "Dit is een belangrijke stap in de richting van een betere bescherming van de burgers tegen schadelijke stoffen."

Ook worden stoffen momenteel opnieuw beoordeeld – of zullen in de nabije toekomst worden beoordeeld. Een bevestiging, volgens hoogleraar Van Duursen, dat het vastleggen van normen steeds 'work in progress' is.

Beter wassen

Maar wat hebben die mensen die nu gezond willen eten daar aan? Onderzoeker Rene Houkema adviseert: "Als je geen risico wilt lopen, kies dan voor biologische producten. En kijk goed waar je groente of fruit vandaan komt. Producten uit Zuid-Afrika hebben vaak veel meer bestrijdingsmiddelen in zich dan producten uit Europa."

Goed wassen kan ook een beetje helpen. "En schillen. Maar daarmee verdwijnt lang niet al het gif."

Ingewikkeld

Het is ingewikkeld, zegt hoogleraar Van Duursen. "Er zouden eigenlijk geen hormoonverstorende stoffen in ons eten moeten zitten. Maar we kunnen niet naar nul. Want dan zou 90 procent van de bestrijdingsmiddelen afvallen."

Ze denkt dat voor sommige stoffen de norm nu nog te riant wordt gesteld. "Kijk bijvoorbeeld alleen al naar tebuconazole. Dat is een ongezond gif en dat zit op sinaasappels uit Spanje. Daar schrik ik van. Dat zou er echt niet op moeten zitten."

Reactie supermarkten

Reactie Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL) namens de supermarkten: "We hebben het onderzoek gelezen. Dit onderzoek is voor ons geen reden om nu producten uit de schappen te halen", zegt Henrieke Crielaard.

"We baseren ons op de wettelijke normen, zoals die door de Europese Commissie zijn opgesteld. Die normen zijn voor ons leidend. Die normen worden ook regelmatig vernieuwd. Er wordt heel veel inspanning op dit gebied geleverd en dat is de wet. De voedselveiligheid is een belangrijk goed. Zolang producten aan die normen voldoen, wordt de voedselveiligheid gewaarborgd en is dat voor ons geen reden om producten uit de schappen te verwijderen."