Niet knuffelen met stervende, niet naar begrafenis: hoe rouw je in tijden van corona?
Het coronavirus heeft grote impact op hoe we afscheid nemen van overledenen. Een knuffel geven aan een stervende, een hand vasthouden: het mag vaak niet meer. En niet iedereen kan een uitvaart nog bijwonen omdat er maar dertig mensen worden toegelaten. Hoe kun je dan toch goed afscheid nemen?
Bij afscheid nemen en rouwen is fysieke nabijheid heel belangrijk, zegt rouwdeskundige Manu Keirse van de Universiteit Leuven. En juist dat is door de anderhalve meter afstand, social distancing en strenge maatregelen in ziekenhuizen en verzorgingstehuizen vaak onmogelijk.
"Daardoor sterven mensen vaak in grotere eenzaamheid", zegt Keirse. "Mensen die bijvoorbeeld terminaal zijn, kunnen slechts beperkt bezoek ontvangen. Ze worden wel begeleid door hulpverleners, maar die hebben het al heel druk. En die laatste dagen van iemands leven zijn juist cruciaal voor de manier waarop de overledene verder leeft in de gedachten van nabestaanden."
Kleinere uitvaart
De uitvaart is een belangrijk ritueel, een eerste stap in rouw. "Het is belangrijker dan mensen denken. Het geeft kans om individueel verdriet met familie, vrienden en andere nabestaanden te delen." Maar uitvaarten worden nu vaak afgelast, uitgesteld, of mogen door nog maar maximaal dertig mensen worden bijgewoond, mits er voldoende afstand kan worden bewaard.
In België, waar Keirse woont, is dat zelfs bijgesteld van twintig naar vijftien. En dat heeft impact. Niet alleen op de mensen die niet aanwezig kunnen zijn, zegt hij, maar ook op de nabestaanden die er wél zijn.
Dat beaamt rouw- en traumadeskundige Riet Fiddelaers-Jaspers van Expertisecentrum Omgaan met Verlies. "Je hebt een enorme behoefte aan een arm om je heen, maar dat kan niet door de anderhalve meter afstand die we moeten bewaren."
Uitvaart inhalen
"Een uitvaart houden na drie dagen of drie maanden, dat maakt niet uit", benadrukt Keirse. "Als je het later maar inhaalt, dan schaadt het het rouwproces niet. En dat kan op allerlei manieren, bijvoorbeeld door het organiseren van een bijeenkomst waar iedereen herinneringen kan delen."
Binnen de restricties zijn wel andere dingen mogelijk, zegt Fiddelaers-Jaspers. "Mijn dochter is uitvaartbegeleider. Zij vertelde over de uitvaart van een man met een verstandelijke beperking, langs wiens huis ze zijn gereden met de rouwauto. Daar stond iedereen, ook zijn huisgenoten, op gepaste afstand van elkaar, om afscheid te nemen. Dat was echt heel indrukwekkend, vertelde ze."
Bij nabestaanden zorgen de maatregelen vaak voor een schuldgevoel. "Het schuldgevoel dat iemand alleen moet sterven, dat speelt bij de achterblijvers een grote rol. Ze denken: 'Ik had erbij moeten zijn, die hand moeten vasthouden'. Ze voelen zich schuldig, maar ze zijn het niet. Toch moet je ook stilstaan bij dat schuldgevoel en het niet wegpoetsen."
Een knuffel geven of even bij iemand langsgaan die rouwt, zit er nu niet in. Hoe kun je zo iemand dan het beste steunen? "Mensen kunnen op andere manieren dichtbij zijn", zegt Fiddelaers-Jaspers. "Een cliënt zei dat ze nog nooit had meegemaakt dat mensen zó meeleven. Een boek door de brievenbus, een ovenschotel voor de deur, heel veel kaartjes, mensen die videobellen: mensen proberen toch op allerlei manieren nabij te zijn."
Nog een tip: "Vraag of je iets voor iemand kan doen, bijvoorbeeld boodschappen of iets koken. En niet alleen bellen. Iemands gezicht zien werkt kalmerend, dus videobellen of wandelen met voldoende afstand is ook een idee."
En schroom niet om verplegers om hulp te vragen bij het afscheid nemen, drukt Fiddelaers-Jaspers ons op het hart. "Vraag ze een berichtje aan de stervende af te laten spelen, een foto neer te zetten. Als de verpleging geen tijd heeft, zeggen ze het wel. Zij ervaren vaak ook machteloosheid bij al dat sterven en willen ook van betekenis zijn en steun bieden, ondanks de uitdagingen die ze nu hebben."
Mensen zijn veerkrachtiger dan ze denken, concludeert Fiddelaers-Jaspers. "Maar daar hebben ze anderen voor nodig. Zoek dus mogelijkheden om met elkaar in verbinding te blijven en elkaar te steunen."
Uitvaartregels
Op dit moment kunnen uitvaart-, afscheidsdiensten en condoleances doorgaan van het RIVM, mits het aantal personen minder dan 30 bedraagt en onderling anderhalve meter afstand kan worden genomen. Het aantal toe te laten personen is dus afhankelijk van de mogelijkheden van de ruimte om hieraan te kunnen voldoen.
Ook geldt de huidige, algemene gedragsregel: blijf met klachten van koorts, verkoudheid of hoesten thuis, om anderen te beschermen, hoe graag je ook aanwezig wilt zijn en afscheid wilt nemen. Moderne communicatiemiddelen kunnen hier een uitkomst zijn.