Giftige cocktail van het turnen: sporters zijn jong en alles moet mooi zijn

We spreken sportpsycholoog Mark Schuls. Want is er een reden waarom de lichamelijke en psychische mishandelingen specifiek in het turnen plaatsvinden, of is het toeval? Dat laatste kunnen we direct ontkrachten. "Turnsters zitten op vrij jonge leeftijd al op hun topniveau, precies als ze ook in een kwetsbare periode zitten."

Kunstrijden

Er zijn een paar elementen die ervoor zorgen dat de sport turnen, meer dan andere sporten, kwetsbaar is voor excessen. Kunstrijden komt misschien een beetje in de buurt, zegt Schuls. Al zijn de voorbeelden daar minder talrijk, of minder bekend zoals nu naar buiten is gekomen bij het turnen.

Wat is er aan de hand?

Ex-turncoach Gerrit Beltman gaf eerder toe dat hij sommige turnsters heeft mishandeld. Andere coaches zoals de huidige bondscoach Vincent Wevers worden ervan beschuldigd.

Beltman zei in een verklaring: "Ik sloeg door, dacht dat het de enige manier was om een topsportmentaliteit te kweken. Ik verwijt mezelf dat ik ben tekortgeschoten. Ik schaam mij diep nu. Nooit heb ik bewust de intentie gehad om te slaan, om te schelden, te kwetsen of te kleineren. Maar het gebeurde wél."

Meerdere ex-turnsters komen nu naar buiten met hun verhaal. Onder andere Stephanie Tijmes, Loes Linders, Stasja Köhler en Joy Goedkoop vertelden mishandeld te zijn, psychisch en soms ook lichamelijk.

Die jonge leeftijd is één van de elementen die zorgen voor een onveilige omgeving, een ander is het kopieergedrag van coaches. En dan is daar nog het esthetische karakter van de sport. Want turnen moet er sierlijk uitzien. "Je wordt in turnen altijd beoordeeld door andere mensen. Tijdens wedstrijden door een jury, in de training door een coach", zegt Schuls erover. En dat geldt niet alleen voor de uitvoering van de oefening, maar kan onbewust ook over het uiterlijk gaan.

Glijdende schaal

Dat kan gevaarlijk zijn. "Een coach denkt: je kan het maar beter van mij horen dan van een jury." Maar die coach heeft niet altijd goede voorbeelden gehad.

Vervolgens is het een glijdende schaal voordat het uit de hand loopt, legt Schuls uit. "Het begint met een opmerking die misschien niet heel leuk is, maar waar de coach wel mee wegkomt, en daar komt steeds een schepje bovenop. Zo gaat het vaak met mishandeling." 

De voorbeelden voor de coaches zijn in het turnen ook niet goed geweest. Want het is zo oud als de weg naar Rome: coaches die bij de buren kijken of er andere technieken of tactieken worden toegepast waar hij of zij niet aan had gedacht. En de succesverhalen uit het turnen waren misschien niet de beste voorbeelden. En toch kunnen coaches denken dat het blijkbaar op die manier moet, stelt Schuls. "De cultuur is lastig te veranderen."

De communistische landen voerden in die tijd samen met de Amerikaanse vrouwen de boventoon. Bij de VS kwamen coaches Marta en Bela Karolyi aan het roer te staan. Jawel: de oud-coaches van Nadia Comaneçi.

'Athlete A'

In de documentairereeks 'Athlete A' op Netflix kwam hun obsessieve manier van trainen aan het licht. Niets ontziend, ongevoelig en met maar één doel: goud. Meisjes gingen soms zwaar geblesseerd de turnarena in. Daarbovenop kwam in de VS nog het seksueel misbruik van fysiotherapeut Larry Nassar. Hij kreeg er een celstraf van 175 jaar voor.

Maar de Amerikaanse dames wonnen wel, en daarmee werd mogelijk een voorbeeld geschapen. Een voorbeeld waarin jonge meisjes vroeg in hun leven keihard werden aangepakt om de allerbeste te worden. Was je niet de beste? Dan was je ook meteen weinig waard.

Voorbeelden moeten gemeld blijven worden

Een zeer onveilige sportcultuur was een feit, en een slecht voorbeeld voor coaches die ook kampioenen wilden maken ook. "Die trainers voeden elkaar vervolgens ook weer op, mensen die vroeger turnden doen hun trainers weer na."

Volgens Schuls is het goed dat deze verhalen naar buiten komen. De voorbeelden moeten gemeld blijven worden, en het is goed als er aandacht voor blijft, zodat het uiteindelijk voorgoed kan worden veranderd. "Want als we iets weten van de opvoeding van kinderen is dat het beter is om te belonen, dan om te straffen."

Ook is er een grote rol weggelegd voor ouders, stelt Schuls. Het is goed om te luisteren naar je onderbuikgevoel en je bewust te zijn van de glijdende schaal die op de loer ligt. Want soms komt er van een vervelende en onschuldige lijkende opmerking, uiteindelijk iets heel vervelends.   

Nieuw onderzoek

De Koninklijk Nederlandse Gymnastiek Unie (KNGU) laat onderzoek uitvoeren naar grensoverschrijdend gedrag en de aanpak hiervan in de gymsport in Nederland. "Deze ontwikkelingen roepen ook herinneringen, vragen en zorgen op bij sporters, ouders, clubs en trainers in Nederland."

Directeur Marieke van der Plas. “De noodzakelijke cultuurverandering die moet leiden tot pedagogisch verantwoorde en veilige sport is al jaren werk in uitvoering. Ook internationaal trekken we aan de bel. Tegelijkertijd stellen we vast dat er nog een wereld te winnen is."

Van der Plas: "We moeten kritisch naar onszelf blijven kijken: doen we als bond de juiste dingen? Onze lijn is steeds: elke stap die wij als KNGU kunnen zetten om de cultuurverandering te versnellen, moeten we nemen. Daar valt dit onderzoek ook onder. En daarmee zijn we er nog niet. Dit is echt een langlopend proces, waar constante kritische toetsing nodig is.” 

Het onderzoek richt zich op de topsporters vanaf 12 jaar die vanaf 2013 actief waren. 2013 was het jaar dat het project ‘naar een Veiliger Sportklimaat’  werd gestart. In dat jaar brachten ex-turnsters Stasja Köhler en Simone Heitinga ook het boek 'De onvrije oefening' uit. Ze schrijven over de mishandeling van turncoaches in hun jeugd.