Zelfscankassa's een kans voor boeven? 'Tot twee keer zoveel diefstal'

Onder meer door het relatief anonieme afrekenen bij een zelfscankassa kan de verleiding voor de klant groter worden om niet álle boodschappen netjes te scannen. Denk aan de klant die één blikje cola afrekende, maar met duizend euro aan boodschappen de winkel wilde verlaten.

Het is niet altijd zo extreem. Wat te denken van studenten die krap bij kas zitten en daarom snel de niet-gescande boodschappen onder in hun tas leggen zodat ze niet gezien worden bij een controle?

Voorraad klopt niet meer

Van der Laan kan erover meepraten. Hij is franchiser bij Albert Heijn en heeft een winkel in het Limburgse Gennep. "Ik durf het niet volmondig te zeggen, maar ik denk wel dat het aantal diefstallen is toegenomen met de invoering van de zelfscan", zegt hij. 

Hij ziet vaak pas achteraf dat er iets is gestolen, omdat de winkelvoorraad dan niet meer klopt. "Ik heb een vrij uitgebreid camerasysteem waarmee ik terug kan zien wat er met de missende producten is gebeurd."

"Bij 70 procent van de diefstallen verlaat de klant via de zelfscankassa de winkel", zegt Van der Laan. "Soms scannen ze tien producten, maar laten er twee in de kar liggen. Soms verdwijnt het artikel al tijdens het winkelen in jas of tas."

Met die laatste methode kun je ook langs een reguliere kassa, zegt de ondernemer. "Maar de zelfscan is net even wat anoniemer."

Onjuist registreren

Het is niet populair onder winkelmanagers om te spreken over diefstalcijfers. "Grote verliezen worden gezien als slecht management, maar ook als aanname dat er slecht wordt beveiligd", staat in een onderzoek uit 2015 van de universiteit van Leicester. Cijfers van diefstal uit winkels zijn er dan ook amper. Het wordt vaak niet geregistreerd.

Toch deed de universiteit een poging en wat bleek: de zelfscankassa's en zelfscanners zorgden voor een stijging in diefstalcijfers. Vaak zelfs een verdubbeling of meer.

Ook Eelco Hos, retailexpert, zei eerder in gesprek met het vakblad Distrifood dat de derving door zelfscannen twee tot drie keer over de kop kan gaan. "Je moet echt je best doen om zelfscan op een manier neer te zetten dat je er direct geld mee verdient."

Andere ondernemers die we spreken, onderschrijven de diefstalproblemen minder. Een ondernemer met meerdere Jumbo-winkels zag 'geen echte toename' van diefstal na de introductie van de zelfscan. "Sterker nog: mensen weten dat er een steekproef gehouden kan worden en durfden, zeker het in begin, misschien niet bewust te 'foetelen'." 

Een product in je binnenzak stoppen kan natuurlijk altijd en heeft niet direct met zelfscan te maken, stelt hij. "Wat we wel zien, mede door zelfscan, zijn wat meer voorraadverschillen. Dit kan diefstal zijn, maar ook een administratieve fout in het systeem of het niet juist registreren als een artikel kapot is gegaan."

Vervelende maatregelen

Voor Steven Heijs, businessdeveloper bij retailbeveiligingsbedrijf Nedap, is het wel duidelijk. "Elke supermarkteigenaar die wij hebben gesproken, erkent dat er flinke stijgingen zijn in het aantal diefstallen als ze een vorm van zelfscannen introduceren", zegt hij. "Onderzoek laat zelfs een verdubbeling zien ten opzichte van de traditionele checkout, al ontkennen veel Nederlandse retailers dat."

Tegen die diefstal kun je weinig doen, zegt hij. En de beveiligingsmanieren die een ondernemer heeft (geregeld tassencontrole houden, camera's plaatsen) kunnen privacytechnisch lastig zijn. "De klant ervaart ze als vervelend."

Niet alsnog controle

Bij Nedap hebben ze een andere manier bedacht om diefstalgevoelige producten te beveiligen. "Een chip met een unieke code, een soort fingerprint, onder op die artikelen. Als de klant een product met zo'n chip niet heeft betaald, gaat er een discreet signaal af bij de kassapoortjes en kan er een gerichte controle plaatsvinden."

Het is een techniek die al veel wordt toegepast in bijvoorbeeld modezaken. Naast de controlerende werking is het voordeel ook dat klanten die netjes betalen zich niet alsnog hoeven te laten controleren bij een steekproef. Een stuk klantvriendelijker, zegt Heijs. 

Schade door winkeldiefstal 

De universiteit van Milaan deed onderzoek naar winkelcriminaliteit. Hieruit volgden onder meer deze punten: 

• Winkeliers zouden jaarlijks 2,4 miljard euro verliezen door diefstal
• De schade bij supermarkten? Jaarlijks 1,4 miljard (al herkent niet iedereen zich in die cijfers)

'Dieven niet wijzer maken dan ze zijn'

Navraag bij Albert Heijn leert dat zij 'geen significante stijging' zien van winkeldiefstal bij winkels waarin zelfscan wordt gebruikt. "Anders zouden we deze service ook niet bij zoveel winkels bieden", zegt woordvoerster Anoesjka Aspeslagh. 

Concurrent Jumbo verwijst naar de koepelorganisatie, het Centraal Bureau voor de Levensmiddelenhandel (CBL). Dat wil er niet veel over kwijt. "Het gebeurt, maar je wilt potentiële dieven niet wijzer maken dan ze al zijn", zegt een woordvoerder. "Er zijn regelmatig controles, zeker bij winkels waarin zelfscannen nieuw is."