Stilleggen onderzoek coronavaccin is niet meer dan normaal
Farmaceut Johnson & Johnson was al een eind met het ontwikkelen van een coronavaccin, maar het onderzoek is tijdelijk stilgelegd omdat een proefpersoon ziek is geworden. Dit klinkt misschien alarmerend, maar het gebeurt een stuk vaker dan je zou denken. "Als je duizenden deelnemers hebt, komt dit voor."
"Het is een soort noodrem die automatisch in werking treedt." Zo omschrijft hoogleraar vaccins Ben van der Zeijst wat er is gebeurd bij Johnson & Johnson. Zodra een deelnemer van een vaccinatieonderzoek ziek wordt, is de farmaceut verplicht om dit te melden en het onderzoek tijdelijk stil te leggen. Een onafhankelijke commissie onderzoekt dan of de ziekte verband houdt met het vaccin, legt hij uit.
Het gaat hier onder andere om onderzoek dat wordt uitgevoerd door het Leidse bedrijf Janssen, een dochteronderneming van Johnson & Johnson.
Heel gebruikelijk
Volgens hoogleraar immunologie Ger Rijkers van University College Roosevelt komt het vaker voor dat een groot vaccinonderzoek tijdelijk moet worden stopgezet omdat een deelnemer ziek wordt. "Het is niet ongebruikelijk, sterker nog: het is heel gebruikelijk", zegt hij.
Vaak wordt een vaccin op duizenden mensen getest. In zo'n grote groep zitten bijna altijd wel mensen met klachten, die uiteindelijk geen verband blijken te hebben met de vaccinatie.
"Stel dat iemand van de trap valt na een vaccinatie, dan kan het komen doordat iemand tijdelijk minder bewustzijn had als gevolg van de vaccinatie, maar het kan ook zijn dat een kind een autootje bovenaan de trap heeft laten liggen", zegt Rijkers. Voordat je verder mag met ontwikkelen, moet je als farmaceut wel uitzoeken waar de oorzaak precies lag.
Weinig details
Johnson & Johnson wil op dit moment geen verdere details naar buiten brengen, behalve dat het gaat om een nog 'onverklaarde ziekte' van één van de deelnemers. Wat die ziekte precies is, is niet duidelijk. Het is zelfs nog onduidelijk of de proefpersoon het vaccin wel heeft gekregen, want het zou ook iemand uit de controlegroep kunnen zijn. Die krijgen alleen een placebo.
"Dit is eerder ook al gebeurd bij AstraZeneca (een andere ontwikkelaar van een coronavaccin, red.) en dat was snel opgelost", zegt Van der Zeijst. "Dus het is even afwachten." Als er geen verband blijkt te zijn met het vaccin, kan de test gewoon verder gaan.
Maar als blijkt dat de patiënt wél ziek is geworden door het vaccin zal meer onderzoek moeten worden gedaan naar de oorzaak. In het meest extreme geval kan het hele onderzoek worden stopgezet, maar de hoogleraar denkt niet dat het zover komt. "Er is al een vergelijkbaar vaccin goedgekeurd voor ebola, dus ik denk dat dit geen showstopper is."
Waar staat het onderzoek naar het coronavaccin?
Volgens de laatste cijfers van het WHO wordt er wereldwijd aan 193 verschillende vaccinkandidaten gewerkt, 42 zijn zover dat ze op mensen getest kunnen worden. Dan doorloopt een vaccin 3 fases:
- Fase I: Bij gezonde vrijwilligers wordt gekeken of het vaccin veilig is en welke dosering het beste werkt.
- Fase II: Bij doelgroepen die het vaccin zullen ontvangen, wordt gekeken welke dosering het beste werkt en hoe goed het afweersysteem erop reageert. Daar kunnen ook ouderen of minder gezonde proefpersonen bij zitten.
- Fase III: In een nog grotere groep van wel duizenden personen wordt gekeken hoe goed het vaccin werkt om COVID-19 te voorkomen. Mensen die het vaccin wel krijgen worden dan vergeleken met mensen die het vaccin niet kregen.
Als al deze fases goed zijn doorlopen, kan het vaccin op de markt gebracht worden. Johnson & Johnson zit op dit moment in de laatste fase voor het vaccin voor het publiek beschikbaar kan worden (fase 3). Maar ze zijn niet de enigen: volgens het WHO zijn er op dit moment 10 verschillende kandidaatvaccins in deze vergevorderde fase.
Bron: RIVM/KNVM
Een coronavaccin wordt vaak genoemd als stip op de horizon tijdens deze coronacrisis. De verwachtingen voor brede inzetbaarheid van zo'n vaccin liggen tussen begin 2021 en het derde kwartaal van 2021. Deze tegenslag voor Johnson & Johnson zal daar waarschijnlijk geen gevolgen voor hebben, ook niet als het bedrijf grote vertraging oploopt.
Johnson & Johnson is namelijk niet het enige bedrijf dat een vaccin ontwikkelt en leek sowieso al niet de eerste te zijn die met een werkend middel zou komen. Er zijn meer farmaceuten die al ver zijn met de ontwikkeling, waaronder AstraZeneca (waar Nederland al een grote bestelling heeft geplaatst).
"De kandidaat-vaccins verschillen allemaal van elkaar. Dat betekent ook dat ze niet dezelfde bijwerkingen hebben", zegt Rijkers. En dat onderschrijft ook Van der Zeijst: "Er lopen allerlei dingen. De rest van de vaccins lopen hierdoor geen vertraging op."