Cruciaal rapport Ruinerwold: kan de vader wel vervolgd worden?

"Ik heb dit bijna nooit meegemaakt", zegt Henny Sackers, hoogleraar strafrecht en criminologie aan de Radboud Universiteit. De vader in de geruchtmakende zaak, de 67-jarige Gerrit-Jan van D., heeft vier jaar geleden een hersenbloeding gehad en kan daardoor niet praten. Hij zou alleen 'ja' en 'nee' kunnen knikken en schudden. 

Daardoor is D. een jaar na zijn ontdekking nog steeds niet gehoord als verdachte. Deskundigen van het Pieter Baan Centrum hebben nu onderzocht of er met de man te communiceren valt en of hij überhaupt als verdachte kan worden gehoord. Vandaag bespreekt de rechtbank de uitkomst van dit onderzoek.

Dat onderzoek kan grote gevolgen hebben voor de rest van de zaak. Sackers legt uit dat het een mensenrecht is om goed onderdeel te kunnen zijn van je eigen proces. "Je hebt als verdachte ook rechten en die zijn belangrijk voor fatsoenlijk strafrecht."

Je moet begrijpen dat je onderdeel bent van een rechtszaak en in staat zijn om je te verdedigen, bijvoorbeeld door je wil kenbaar te maken en door open vragen van de rechter te beantwoorden. "Als blijkt dat D. geen onderdeel kan zijn van een eerlijk proces, dan is het een optie om het proces te schorsen of uiteindelijk het strafrechtelijk onderzoek te beëindigen", zegt Sackers,

De wet misbruiken

Het klinkt als een makkelijke manier om onder een rechtszaak uit te komen, daarom moeten deskundigen vaststellen of iemand écht niet in staat is om onderdeel te zijn van het proces. Psychiater Hjalmar van Marle heeft hier regelmatig mensen op onderzocht toen hij nog directeur was van het Pieter Baan Centrum. "Verdachten probeerden nog al eens te simuleren dat ze niks begrepen", herinnert hij.

Dat gebeurde bijvoorbeeld in de roemruchte zaak Menten, waarin oorlogsmisdadiger Pieter Menten terechtstond. "Hij zei steeds 'ik snap niks…' 'ik snap niks…'. Hij probeerde dit artikel te misbruiken." Dat mislukte en de zaak kon doorgaan. Uiteindelijk werd Menten veroordeeld tot tien jaar cel.

Voldoende begrip voor rechtszaak

Van Marle heeft zelf de vader uit Ruinerwold niet onderzocht, maar kan wel uitleggen hoe de beoordeling ongeveer tot stand komt. "We observeerden bijvoorbeeld of iemand een bord pakte en ging eten. Dan snap je al best veel." Ook kon even naar een vakantie vragen veel opleveren. "Als iemand zei dat hij met de caravan naar Spanje was geweest, nou dan wist ik ook dat hij veel kon."

Kijken wat een verdachte wel of niet begreep was een belangrijk onderdeel van zijn werk, maar ook het onderzoeken van communicatie. Van Marle denkt dat alleen 'ja' en 'nee' zelfs voldoende kan zijn om iemand te vervolgen. "Als de advocaat van de verdachte zegt dat hij vragen aan zijn client kan stellen, en die kan op een coherente manier ja of nee schudden, dan lijkt mij dat iemand gewoon op een terechtzitting kan komen. En vervolgd kan worden."