Half jaar na BLM-protest: 'Ik hoef nu niet meer uit te leggen dat er racisme is'

Duizenden demonstranten lieten zich in juni in heel Nederland horen tegen racisme. Aanleiding was de dood van de Amerikaan George Floyd. Hij kwam om door politiegeweld. Maar al snel verschoof de focus van de demonstranten naar racisme in eigen land.

Naomie Pieter (30), een van de motoren achter de demonstraties

"Ik denk dat de maatschappij wakker is en wakker blijft. Ik hoef niet meer uit te leggen dat er racisme is. Je merkt dat er een gemeenschap is ontstaan die scherp is op bullshit en zich ertegen uitspreekt. Niet alleen activisten, het protest wordt breed gedragen in Nederland."

"Op persoonlijk vlak realiseren mensen zich dat ze trots mogen zijn op hun kleur. Dat ze zich mogen uitspreken als het gaat om racisme. Ze weten dat ze niet alleen staan in het dealen met racisme." 

Mark Rutte

"En premier Mark Rutte nam de woorden 'institutioneel racisme' in de mond en zei dat Nederland naar 'nul racisme' moet." Pieter was daar enthousiast over: "Want door dat te zeggen werd hij ook verantwoordelijk voor het probleem". 

Het verbaast haar wel dat uitgerekend zijn partij tegen een motie stemde om racisme aan te pakken. "Wanneer gaat hij echt actie ondernemen? Het is 5 voor 12."

Politieke veranderingen

• Nederland krijgt een 'nationaal coördinator discriminatie en racisme' en een onderzoekscommissie die onderzoek gaat doen naar de mechanismen achter discriminatie en racisme.
• Er werd een motie aangenomen om racisme in scholenprogramma's op te nemen.
• Eind oktober besloot de Eerste Kamer een parlementair onderzoek in te stellen naar discriminatie in Nederland.

Wat de volgende stap moet zijn, weet ze nog niet. Er is nog wel een lange weg te gaan. "Activisme en verandering zijn geen sprint, maar een marathon. We moeten nog altijd vechten voor gelijke rechten. Op de arbeidsmarkt krijgen we moeilijker banen. Jongeren van kleur krijgen gemiddeld een lager schooladvies na de citotoets. Er is medische discriminatie. Zwarte mensen worden minder snel geholpen en minder serieus genomen."

Jerry Afriyie (39), voorman Kick Out Zwarte Piet

"De antiracismebeweging wordt nu veel serieuzer genomen. Mensen zien de urgentie: dat het probleem niet weggaat als we er niks aan doen. Tot nu toe durfden politici geen kant te kiezen, zoals Mark Rutte die bang was om daarmee kiezers te verliezen. Hij had ons nooit uitgenodigd als er afgelopen zomer niets was gebeurd. Ze zagen het als een probleem van de samenleving waarin zij neutraal waren. Wat gek is, want zij zijn de vertegenwoordigers van die samenleving." 

Maar na deze zomer durven ze zich te laten horen, zegt hij. Eindelijk, vindt Afriyie. "Dit is erkenning van een probleem waarover al honderd jaar discussie plaatsvindt. Alleen durfde niemand het hardop te zeggen." 

Manifest

Een manifest, dat hij binnenkort presenteert, kan uitkomst bieden, zegt hij. "We hebben op twaalf gebieden in beeld gebracht waar racisme zegeviert in de Nederlandse samenleving. En hoe dat aan te pakken is." 

"Want zoveel mensen kunnen hun dromen niet waarmaken en worden uitgesloten van veilige deelname aan de samenleving. Wij doen een beroep op de politiek, instellingen, op de mensen die gezamenlijk de macht hebben om Nederland vooruit te helpen."

Andere veranderingen

• Het aantal gemeenten dat Zwarte Piet in de ban doet, is toegenomen. In bijna alle grote gemeenten werd dit jaar gekozen voor een alternatieve piet bij de officiële intocht van Sinterklaas.  
• Utrecht krijgt een slavernijmonument.
• De gemeente Amsterdam vroeg The Black Archives onderzoek te doen naar het bestrijden van anti-zwart racisme in de stad.
• Er zijn nieuwe omroepen opgericht, zoals Omroep Zwart.

Britt-Marie van der Drift (36), demonstrant in de Bijlmer

"De scherpe kantjes zijn van het racismedebat af. Door de grote opkomst bij de demonstraties had de maatschappij ineens door wat zich al decennia afspeelt."

Britt-Marie van der Drift ziet in haar omgeving dat er meer over racisme wordt gesproken. "Bovendien hebben organisaties de protesten aangegrepen om inclusiever te worden", vertelt ze. "Om te zorgen dat mensen van alle afkomsten zich thuis voelen."

'Begin is gemaakt'

Van der Drift liet eerder dit jaar haar protestbord met de tekst 'Black Lives Matter' en een grote gebalde vuist achter in het park in de Bijlmer. Op een hoop met andere protestborden. Omdat ze hoopte het nooit meer nodig te hebben.

"Ik ben realistisch, we zijn nog niet op dat punt. Grote stappen zijn gezet, maar er is nog een lange weg te gaan. Op BLM zijn ook tegenreacties gekomen, die onder andere te lezen zijn op sociale media met uitspraken als 'All Lives Matter' of vanuit rechtsextremistische hoek. Er is geen sprake van all lives matter zolang zwarte levens in gevaar zijn. Maar het begin is er."

Ernestine Comvalius (65) en Andre Reeder (66), activisten van het eerste uur

Al in de jaren 70 zetten Ernestine Comvalius en Andre Reeder zich in tegen racisme, onder meer via antiracismecampagnes. Maar 10.000 tot 15.000 mensen brachten ze nog niet op de been. Comvalius: "Je moet het zien als een proces, dit is de tweede golf."

Het verschil tussen die twee golven volgens Comvalius: "Er was toen een breder algemeen draagvlak. Antiracisme begon de norm te worden. De antiracismebureaus ontstonden. Nu wordt een heleboel geaccepteerd. Uitspraken over moslims en zwarte mensen die Geert Wilders en Forum voor Democratie doen, leverden toen veel grotere verontwaardiging op. Dat baart me zorgen." 

Vasthoudende generatie

"Ik denk dat we nu vooral de jonge generatie zien", zegt Comvalius. "Een kwart van het kiezersvolk stemt nog PVV of FvD dus het leeft nog breed." Tegelijkertijd zijn de activisten en demonstranten van nu vasthoudender, zegt ze. "Wij dachten nog: als het heel erg is, gaan we weg. Nu is er een andere mentaliteit. Kinderen en kleinkinderen beseffen: wij zijn van hier en moeten ons leven hier vormgeven. Deze generatie ziet Nederland als ons land en wil het veroveren."

De demonstraties hadden een katalyserende werking, vertellen Reeder en Comvalius. Comvalius: "Alsof een bepaalde groep beseft dat je niet over diversiteit en inclusiviteit kunt praten zonder echt iets te doen. Mensen van kleur krijgen meer kansen. Ik ben dit jaar voor twee jury's gevraagd voor prijzen die al jaren bestaan."

Ook tekenend voor de verandering die aan de gang is, zegt Reeder, is de populariteit van het boek Wij Slaven Van Suriname, van Anton de Kom uit 1934. "Die staat dit jaar op een bestsellerlijst."

Volgende stap

Reeder: "Er is veel veranderd, maar honderden jaren van vernederingen en mishandelingen van zwarte mensen werken traumatisch en laten diepe sporen achter die tot de dag van vandaag op de een of andere manier doorwerken bij iedereen in de samenleving. Hiermee dealen is onze opdracht voor de toekomst in Nederland."

Waar we voor pleiten, zegt Comvalius,  is dat antiracisme een uitgangspunt moet zijn in de hele samenleving. "Geen discussiepunt maar een uitgangspunt en een actiepunt."