Zo is het om in de bijstand te leven: 'Ik moet álles verantwoorden'

'Het moet menselijker' 

Kevin Ritstier (33) zat twee jaar lang in de bijstand. Sinds twee maanden werkt hij weer. "Ik ben iedere dag bang geweest."

"Ik deed een dure studie, audio engineering, waar al mijn geld naartoe ging. Daarna kon ik geen baan krijgen, er was amper werkgelegenheid in die branche, en mijn ex liet me berooid achter. Dus ja: ik kwam op kale grond terecht, twee jaar geleden. 

Toen moest ik de bijstand in. Er was me vanaf het begin een hoop onduidelijk. Waar ik tegenaan hikte, was een formulier dat ik iedere maand moest invullen over eventuele verdiensten. Want je mag geen inkomen hebben als je een bijstandsuitkering ontvangt, en als je wél iets bijverdient, dan moet je dat melden. Dan wordt dat bedrag gekort op je uitkering."

Straf

"Ik had geen bijverdiensten, dus ik nam contact op met het hoofd sociale zaken van de gemeente. Die man zei: 'Als je nul euro binnen krijgt, hoef je dat maandelijkse formulier niet in te vullen." Een maand later kreeg ik mijn uitkering niet gestort. Als straf, omdat ik dat formulier niet had ingevuld."

"De regels zijn streng. Aan de ene kant snap ik het, je mag geen misbruik maken van een uitkering. Maar aan de andere kant heb ik het gevoel: ze schieten hun doel voorbij. Als je een tijdje blijft slapen bij iemand, moet je dat doorgeven. Blijf je langer dan een dag in het buitenland, moet je dat doorgeven."

Niet in keukenkastjes

"Ze hebben bij mij gelukkig nooit in mijn keukenkastjes gekeken, maar het had gekund. Ze gaven aan dat ik kostbare bezittingen moest verkopen. Ik heb een waardevolle stripboekenverzameling, met grote emotionele waarde. Ik had een vrij lakse gemeente, gelukkig, dus ze hebben nooit gecheckt of ik de boel had verkocht. Maar het voelde alsof ik een crimineel was. Ik ben een méns.   

Je moet ook al je inkomsten doorgeven. Ik heb een keer 32 euro van mijn moeder ontvangen, omdat ik moest tanken en mijn pinpas het niet deed. Ik moest dat melden. Het is niet gekort op mijn uitkering, terwijl dat wel gebeurde met de boodschappen van die vrouw uit Wijdemeren. Ik vind dat krom. Ik vind dat meten met twee maten. Dat er zo veel verschil zit tussen gemeenten onderling, kan eigenlijk niet."

Hoe zit het? 

Zeker 437.000 Nederlanders ontvangen een bijstandsuitkering en dat zijn er fors meer dan eind vorig jaar. Voor het eerst in ruim twee jaar tijd steeg het aantal mensen in de bijstand. Opvallend veel van hen zijn jongeren.

Om te kijken of iemand met een uitkering wel echt recht heeft op het geld, doen gemeentes zelf actief onderzoek. Vaak laten ze dit doen door een instantie, het Inlichtingenbureau. Dat controleert of iemand bijvoorbeeld niet stiekem geld verdient. Een uitkeringsgerechtigde is zelf ook verplicht aan de gemeente door te geven als er iets in zijn of haar eigen situatie veranderd. Bijvoorbeeld:  

• als de uitkeringsgerechtigde gaat werken;
• vermogen ontvangt;
• een studie wil volgen;
• vrijwilligerswerk wil doen;
• gaat verhuizen;
• gaat samenwonen of scheiden;
• met vakantie wil.

Bron: Rijksoverheid.nl

'De bijstand máákt mij ziek'

Nina Palfenier (38) kreeg op haar 28ste een hartstilstand na een zeer ernstige allergische reactie en op haar 33ste kreeg ze kanker. Werken lukt niet meer door de nasleep van haar ziektes, ze is afhankelijk van de bijstand. "Zo veel regeltjes... Het is onmenselijk."

"Toen ik was hersteld van een zware revalidatie, ging ik de papiermolen in. Ik kwam in de bijstand, maar ik dacht op een gegeven moment: ik wil weer een beetje werken. Ik ben dan wel gehandicapt, ik heb hersenletsel opgelopen door een zuurstoftekort na mijn allergische reactie, maar ik heb nog steeds kwaliteiten die ik wilde benutten. 

Ik begon voor mezelf en kwam er toen al snel achter dat ik mijn bijstand moest terugbetalen, omdat je niet zelf mag verdienen. Dat wist ik niet. Maar omdat ik nog steeds onder het minimumloon verdiende, moest de gemeente mij aanvullen. Dus ik werd eerst gekort, en kreeg daarna toch weer geld toe. Het ging vier jaar lang op deze rare manier."

Regeltjes

"En toen kreeg ik borstkanker. Vanaf die dag heb ik nooit meer gewerkt, dat lukt me fysiek en mentaal niet meer. Ik ben ziek door de kanker, maar ook door de regelzucht die om de bijstandsuitkering heen hangt. Vorig jaar ging onverwachts mijn koelkast kapot. Hartje zomer. Ik heb geld voor de reparatie aangevraagd, dat kan onder de noemer 'bijzondere bijstand'. Dat werd afgewezen, want, en ik citeer, het zijn 'geen bijzondere kosten voor algemeen levensonderhoud'. Dat is toch krom? Hoe moet ik mijn eten dan koelen?

Ik ben bang om fouten te maken, ik let er goed op. Ik weet heel goed dat ze me overal op kunnen pakken. Ik zou best graag vrijwilligerswerk willen doen, laagdrempelig, maar dan word ik gekort. Ik wilde een keer naar een re-integratieplek om te kijken of werken zou lukken, om conditie op te bouwen. Wat denk je? Ik kreeg de reiskosten niet vergoed. Hoe kan ik dan weer meedoen met het leven?"

"Met kerst durf ik geen geld aan te nemen van mijn ouders. Ik durf ook geen boodschappen aan te nemen. Leven in de bijstand betekent: constant rekeningen laten zien. Zoveel regels: ik vind het onmenselijk. Ik moet alles verantwoorden met bonnetjes, anders is het 'bye bye uitkering'.

Ik wil zo graag mijn autonomie terug. Door mijn ziekte ben ik totaal de controle kwijtgeraakt. En nu ik wil opkrabbelen, lukt het me alsnog niet om die controle te nemen. Ik heb voor mijn gevoel niets over mijn eigen leven te zeggen."

'Het is een harde wet'

De gemeente beoordeelt het recht op bijstand en de hoogte van de uitkering. "Je kunt je afvragen of deze wet minder streng kan worden", zegt Gijsbert Vonk, hoogleraar Sociaalzekerheidsrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen. 

"De gemeente roept vaak: 'kijk, dit is de wet', maar we zouden moeten kijken of de vordering redelijk is. Sinds de toeslagenaffaire hebben we gezien dat die hevige terugvorderingen onredelijk zijn en mensen verder in de problemen brengen. Maar bij terugvorderingen in de bijstand hebben we minder door wat de negatieve effecten zijn."

Veel verschillen

De meest klassieke vorm van fraude is dat iemand elke dag naar zijn werk gaat en daarnaast bijstand krijgt. "Dat is gewoon fraude", zegt Vonk, "en dat mag niet. Maar iets kleins verkopen via Marktplaats, oppassen op iemands kinderen zonder dat je daar wat voor vraagt maar er wel wat voor krijgt: dat kan ook als fraude worden gezien. Je moet dat althans allemaal doorgeven. Het is goed dat er nagedacht wordt over hoe en wanneer we deze wet inzetten en wat we zien als fraude en wat niet."

Het is soms een gekke wet, zegt Vonk. En hij noemt het ook een 'harde' wet. "Er is enorm veel argwaan rondom de bijstandsuitkering. Ik geloof dat dat anders kan." 

Bovendien zijn er veel verschillen tussen gemeentes. "Het is bij elke gemeente anders omdat de wet veel vrijheid bij de gemeente zelf legt. Maar als eenmaal is vastgesteld dat er onverschuldigd is betaald doordat inlichtingen niet zijn verstrekt, dan moet elke gemeente het hele bedrag terugvorderen."