Klimaatverandering aanpakken via de rechter: 'Gaat om kleine beetjes'

Het VN-milieuprogramma UNEP berekende dat in 2020 zo'n 1.550 klimaatrechtszaken liepen in 38 landen. In 2017 ging het nog om 884 zaken in 24 landen. In Frankrijk had zo'n rechtszaak, daar 'de zaak van de eeuw' genoemd, vorige week woensdag succes.

1 euro

Vier milieuorganisaties, gesteund door meer dan twee miljoen Franse burgers, eisten meer maatregelen van de overheid tegen klimaatverandering. De rechtbank ging daarin mee en oordeelde dat de overheid haar klimaatbeleid moet aanscherpen. Ook moet de Franse regering de vier organisaties het symbolische bedrag van 1 euro betalen.

Deze Franse zaak lijkt op het Urgendavonnis in Nederland. Stichting Urgenda dwong daarin af dat de Nederlandse overheid eind 2020 de broeikasuitstoot met minstens een kwart naar beneden moest hebben gebracht.

"Dat zulke rechtszaken succesvol zijn, is een relatief nieuwe ontwikkeling", zegt universitair docent Laura Burgers van de Universiteit van Amsterdam, die onderzoek deed naar klimaatrechtszaken. "De Urgendazaak is een belangrijke pilaar in andere klimaatrechtszaken en wordt in zaken wereldwijd aangehaald."

Verrassing: zonnepanelen van Shell

Jogchum Kooi (76) was één van de mede-eisers in die Urgendazaak en is dat nu ook in de zaak van Milieudefensie tegen Shell. Hij sloot zich daarbij aan na een verrassende ontdekking. Toen hij zo'n twintig jaar geleden zonnepanelen voor zijn woning kocht, bleken ze door Shell te zijn gemaakt. Kooi werkte zelf als technicus bij Shell, maar had nog nooit van de zonnepanelenafdeling gehoord.

"Na een tijdje trok Shell zich terug uit zonnepanelen, want ze verdienden er niet genoeg aan. Blijkbaar was geld belangrijker dan ambitie. Dat vond ik frustrerend. Destijds waren ze ook al bezig met waterstof, maar ze hebben niet echt hun best gedaan om dat op de markt te brengen en te promoten. Shell had veel meer kunnen doen, maar dat deed het niet. Daarom ben ik mede-eiser geworden."

Laura Burgers van de UvA ziet dat de klimaatrechtszaken ontstaan uit een gevoel van noodzaak. "Want het gaat natuurlijk helemaal niet goed met het klimaatbeleid. Wat overheden hebben bedacht, is niet voldoende om onder de 2 graden opwarming te blijven. Er is steeds meer draagvlak voor die acties."

Ook hoogleraar privaatrecht Elbert de Jong ziet het grotere draagvlak als verklaring voor de stijging van het aantal rechtszaken. "Steeds meer mensen vinden dat overheden tekortschieten en onvoldoende doen tegen klimaatverandering. Daarom stappen ze naar de rechter."

Daarnaast spelen ontwikkelingen in de klimaatwetenschap een rol. Het is namelijk steeds makkelijker om de impact en oorzaken van klimaatverandering in beeld te brengen. "Het is inmiddels mogelijk om te berekenen hoeveel de uitstoot van een specifiek bedrijf is", zegt De Jong. "Dat maakt het makkelijker voor de rechter om concrete verplichtingen op te leggen."

Niet kansloos

Verder wijst hij erop dat milieuorganisaties steeds beter georganiseerd zijn. Ze hebben geld en goede advocaten. Het succes van Urgenda werkt ook mee. "Rechters zien dat er al een andere rechter is geweest die het aandurft en dat zo'n zaak dus niet bij voorbaat kansloos is. De maatschappelijke context is veranderd en dat maakt het spannend voor de toekomst."

Een zaak winnen is een ding, maar of klimaatverandering via de rechter te stoppen is, moet nog blijken. "Is het zo dat we dankzij zo'n klimaatzaak de wereld gaan redden? Nee", zegt Burgers. Maar voor het grotere plaatje heeft het wel zin. "Zo’n Urgendazaak dwingt ten eerste rechtspraak af tegen overheden en op termijn misschien ook grote oliebedrijven. Ten tweede wordt het bewustzijn over het klimaat vergroot."

"Het gaat om kleine beetjes", zegt ook De Jong. "Die rechtszaken geven de relevante spelers een por en zetten ze aan om meer aan klimaatverandering te doen. Op die manier kan het een klein steentje bijdragen aan de oplossing van het probleem."

Jogchum Kooi, die ook bij de actiegroep Grootouders voor het Klimaat zit, is het daarmee eens. "Ik heb een goede tijd gehad bij Shell en deed mooi werk. Mij heeft Shell altijd goed behandeld, maar de aarde niet. Niemand weet wat de rechter gaat beslissen, maar we hopen te bereiken dat Shell het roer omgooit. Dat ze winst maken lijkt me prima, maar ik zie liever dat ze winst maken met groene energie. Daarin zouden ze een prachtige rol kunnen spelen."

Reactie Shell

"Het is jammer dat deze oud-werknemer het zo ervaren heeft. Elke ontevreden werknemer is er wat ons betreft één te veel. Maar wij kijken anders tegen de zaken aan, zoals ook blijkt uit onze pleidooien in de klimaatzaak. Deze pleidooien en andere informatie over de klimaatzaak vind je hier."