Moet je je zorgen maken om AstraZeneca-vaccin? 'Geen paniek, ik herhaal: geen paniek'

Waarom wordt het vaccin tijdelijk niet meer toegediend?

De vaccinatiepauze 'is een voorzorgsmaatregel', benadrukte demissionair minister Hugo de Jonge vanochtend tegen RTL Nieuws. Er zijn namelijk zes meldingen binnengekomen uit Denemarken en Noorwegen van 'ernstige, zeldzame verschijnselen van stolselvorming', trombose dus in combinatie met een verlaagd aantal bloedplaatjes (trombocytopenie) bij volwassenen onder de 50 jaar. 

'Bij trombose raakt een bloedvat verstopt door een bloedstolsel', zo valt er op de site van de Trombosestichting te lezen. 'Als dit stolsel losschiet, kan het in de longen terechtkomen. Dat heet een longembolie.' Ieder uur krijgen 11 mensen trombose. Trombose komt bijna nooit door één oorzaak. Het is vaak een opstapeling van factoren.

Het bijzondere bij deze zes patiënten is dat de trombose gepaard ging met een laag aantal bloedplaatjes. "Dit komt niet vaak voor", zegt Saskia Middeldorp, internist en hoogleraar interne geneeskunde aan het Radboudumc met trombose als specialisatie. "Je ziet het vooral bij mensen met ernstige ziektes: patiënten die met Covid op de ic liggen, of mensen met bijvoorbeeld een auto-immuunziekte."

30 meldingen bekend

Het Europees Medicijn Agentschap (EMA) houdt een database bij met gemelde bijwerkingen van coronavaccins. Over AstraZeneca zijn op dit moment 30 meldingen bekend van trombocytopenie, die nog nader moeten worden onderzocht. Van 5 gemelde gevallen is bekend dat mensen zijn overleden.

De 30 meldingen gaan over alle AstraZeneca-vaccins die zijn gezet in Europese landen. Er zijn inmiddels 17 miljoen mensen gevaccineerd met het vaccin. Dat betekent dus dat het aantal meldingen van trombocytopenie op alle gezette prikken zeer beperkt is.

'Heel weinig'

Ton de Boer, voorzitter van het Nederlandse College ter Beoordeling van de Geneesmiddelen (CGB), wijst erop dat deze combinatie van klachten in zeldzame gevallen kan voorkomen bij mensen die het trombosemedicijn heparine gebruiken. Over de zes meldingen zegt hij: "Dat zijn heel weinig meldingen, er zijn al 17 miljoen mensen mee gevaccineerd."

Kan trombose worden veroorzaakt door een vaccin van AstraZeneca? 

"Trombose en longembolie komen heel veel voor", zegt Middeldorp. "Dus ja, dan kunnen er ook gevaccineerde mensen tussen zitten die het krijgen. Dat zegt niets over het oorzakelijke verband tussen het vaccin en de aandoening." 

Ook Menno Huisman, hoogleraar interne geneeskunde bij het Leids Universitair Medisch Centrum, denkt er zo over. "Mensen moeten begrijpen dat er absoluut géén wetenschappelijk bewijs is dat dit vaccin trombose veroorzaakt." Hij herhaalt het wel een paar keer: géén paniek.

"Het kan zijn dat patiënten het inderdaad hebben gekregen na de vaccinatie, maar misschien waren die mensen al ziek. Misschien lagen ze al veel op bed." Het kan dus toeval zijn dat deze mensen trombose kregen.

Het bloed stroomt namelijk langzamer door lang stilzitten of liggen, bijvoorbeeld na een operatie of bij ziekte. Dan is de kans groter dat er een stolsel ontstaat. "Tijdens de verplichte trials van het vaccin zijn geen signalen gevonden van mensen die trombose hadden." Terwijl álle bijwerkingen altijd heel precies worden genoteerd bij trials; dat is verplicht. 

Hoe gevaarlijk is trombose? 

Één op de vier mensen in Nederland overlijdt aan de directe of indirecte gevolgen van trombose, zo meldt de Trombosestichting. Dat zijn heftige cijfers, maar hier worden ook de mensen meegerekend die overlijden aan een hartinfarct of herseninfarct. Er sterven minder mensen na een trombosebeen of longembolie, en dat is het type trombose waarvan meldingen zijn gemaakt na het vaccineren.

Als je trombose op tijd ontdekt, kun je het prima behandelen met pillen en injecties. 

De combinatie waar Hugo de Jonge over sprak, dus trombose én een verlaagd aantal bloedplaatjes, is zeldzamer, maar ook dodelijker, zegt Middeldorp. "Het is een ernstig ziektebeeld, dat men daarvan schrikt, begrijp ik heel goed."

(Tekst loopt door onder de video)

Hoe verstandig is het besluit om de vaccinatie te pauzeren? 

Middeldorp vindt het een 'bizar besluit'. Onnodig bovendien. "Zes gevallen, terwijl er al miljoenen zijn ingeënt. Ik snap dat er onderzoek nodig is, maar vind het bizar dat we daarvoor twee hele weken stoppen met vaccineren. We hebben die tijd niet. De derde golf staat voor de deur."

Huisman: "Ik ben geen politicus. Wetenschappelijk gezien zou ik zeggen: die pauze is niet nodig. Maar ik snap het besluit ook wel weer, omdat je natuurlijk wil voorkomen dat die vrees overslaat op andere vaccins." Die vrees is overigens onterecht, benadrukt de onderzoeker.

Hoe nu verder? 

Middeldorp benadrukt dat mensen die het vaccin al hebben gekregen, zich geen zorgen hoeven te maken. "Voor zover ik weet begonnen de klachten bij deze mensen al na een paar dagen na de vaccinatie, en hadden ze ook vrij hevige bijwerkingen. Ik zou me meer zorgen maken dat ongevaccineerde mensen Covid krijgen."

Er zal 'nader onderzoek' worden gedaan, zo zei demissionair minister De Jonge vanochtend tegen RTL Nieuws. 

Huisman en Middeldorp zijn twee van de vele experts in binnen- en buitenland die zich zullen buigen over de trials. Daarover zegt Huisman: "Ik snap wel dat het Nederlandse volk eerst wil weten: hoe zit het nu? Daar wordt nu hard aan gewerkt."