Weinig jonge vrouwen laten uitstrijkje maken, RIVM komt in actie

Het zal herkenbaar zijn voor veel vrouwen van 30-plus: ja, je vindt het onderzoek naar baarmoederhalskanker belangrijk, maar toch maak je die afspraak niet. De brief met een uitnodiging voor een uitstrijkje verdwijnt op de grote stapel.

In 2020 deed bijna 50 procent van de uitgenodigde vrouwen mee aan het bevolkingsonderzoek. In de drie jaren daarvoor was dat gemiddeld 57 procent. Bij ruim 3.400 vrouwen (1,2 procent) werd een voorstadium van baarmoederhalskanker gevonden. Bij zo’n 10 procent werd HPV gevonden, dat is het virus dat baarmoederhalskanker kan veroorzaken.

Drukke dertigers

Het moet gezegd, de cijfers zijn iets vertekend door de coronapandemie. Het was soms zo druk bij huisartsen dat vrouwen is gevraagd om  - als dat kon - op een later moment langs te komen voor het uitstrijkje. Dat hebben sommigen alsnog gedaan.

Maar of het nou corona is of niet, vooral de jonge vrouwen van in de 30 doen weinig mee aan het bevolkingsonderzoek, valt het RIVM op. 

"Voor veel vrouwen van die leeftijd is het een hectische tijd", zegt Sandra van Dijk, bij het RIVM verantwoordelijk voor het bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker. "Doordat ze jonge kinderen hebben bijvoorbeeld, of druk zijn met werk en hun sociale leven. Wat veel gebeurt: vrouwen krijgen de uitnodiging als ze zwanger zijn en vergeten vervolgens een afspraak te maken als ze bevallen zijn." 

'Ze kennen niemand met die kanker' 

Het lage risicobesef, zoals dat heet, speelt ook een rol. "Ze kennen meestal niemand van hun leeftijd met baarmoederhalskanker. Kanker staat vaak ver van hen af, is iets van ouderen. Of ze hebben ergens - verkeerd - opgevangen dat het iets erfelijks is."

Het RIVM probeert nu op meerdere manieren jonge vrouwen te bereiken. Van Dijk: "We zijn aan het testen met een vooraankondiging. Vrouwen krijgen een paar weken voor hun dertigste al een brief. De boodschap: praat er eens over met vriendinnen, je moeder of zus want je krijgt binnenkort een uitnodiging voor het bevolkingsonderzoek."

Die brief gaat waarschijnlijk vanaf april verstuurd worden. Daarnaast is geprobeerd in de uitnodiging simpelere taal te gebruiken en staat er een qr-code op die leidt naar een website met filmpjes in meerdere talen. "Die gaan we ook maken voor 30-jarigen", zegt Sandra van Dijk, "over de eerste keer meedoen." 

Zelf een uitstrijkje maken

Stuur alle vrouwen een zelftest voor baarmoederhalskanker op, adviseerde de Gezondheidsraad vorig jaar. Dan doen hopelijk ook de vrouwen mee die het uitstrijkje vervelend vinden of de tijd niet hebben om naar de huisarts te gaan. Met een zelftest neem je zelf een monster en stuurt dat met de post op naar het laboratorium. Daar wordt het getest op HPV.

Die standaard thuistest gaat er komen. De staatssecretaris van Volksgezondheid heeft eind december ingestemd met het advies. Nu bedenkt het RIVM hoe dit het beste kan worden geregeld. Aan de ene kant moet verspilling van plastic worden voorkomen en aan de andere kant moet het meedoen zo makkelijk mogelijk zijn.

Van Dijk van het RIVM vindt het verstandig dat het uitstrijkje bij de dokter niet helemaal wordt vervangen door de zelftest. "De zelfafnameset is een goed alternatief, maar test  alleen op HPV. Heb je het virus - dat gebeurt jaarlijks 10 procent van de vrouwen -  dan moet je daarna nog wel een uitstrijkje bij de dokter laten doen. Dat uitstrijkje test op HPV én indien nodig ook meteen op onrustige cellen, die mogelijk een voorstadium van baarmoederhalskanker kunnen zijn. Daarna kun je worden doorgestuurd naar de gynaecoloog." 

2023 is trouwens ook het jaar dat de eerste vrouwen een oproep krijgen die als meisje zijn gevaccineerd tegen HPV. Dat vaccin is sinds 2009 onderdeel van het kindervaccinatieprogramma. Een belangrijk moment, omdat dan voor het eerst in Nederland kan worden gemeten of hun kans op baarmoederhalskanker inderdaad veel kleiner is. Buitenlands onderzoek toont dat al wel aan. 

80 procent raakt ooit besmet met HPV

• Baarmoederhalskanker ontstaat heel langzaam en wordt vrijwel altijd veroorzaakt door langdurige infectie met het Humaan Papilloma Virus (HPV), waar 80 procent van de mensen tijdens hun leven mee besmet raakt.
• Het virus kan via elk seksueel contact worden overgedragen, dus ook huid tegen huid.
• Ook jongens en mannen kunnen het HPV-virus krijgen.
• Meestal ruimt het lichaam het virus binnen twee jaar op, maar langdurige infectie verhoogt de kans op baarmoederhalskanker of bijvoorbeeld schaamlipkanker, anuskanker of keelkanker.
• HPV-vaccinatie voor meisjes én (sinds dit jaar ook) jongens kan zo’n HPV-infectie grotendeels voorkomen.
• Vrouwen tussen de 30 en 60 jaar krijgen elke vijf jaar een uitnodiging om een uitstrijkje te maken. De doktersassistent doet een borsteltje door een eendenbek naar binnen en haalt wat cellen uit de hals van je baarmoeder. 
• Met dat bevolkingsonderzoek (dat uitstrijkje dus) kunnen voorstadia van baarmoederhalskanker vroeg worden ontdekt. Een voorstadium van baarmoederhalskanker is meestal goed te behandelen. Door te behandelen kan baarmoederhalskanker voorkomen worden.

Bron: Stichting Olijf en RIVM