Ook jij gaat het merken: vijf vragen over het personeelstekort in de zorg
In de coronatijd werd pijnlijk duidelijk hoe kwetsbaar ons zorgsysteem eigenlijk is. Intussen zijn de problemen niet bepaald kleiner geworden: het personeelstekort loopt op en de druk wordt alleen maar groter. Als we dit niet oplossen 'zijn verdergaande maatregelen onvermijdelijk', schrijft de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) vandaag. Vijf vragen over onze vastlopende zorg.
1. Hoe groot is het probleem?
De zorg is op dit moment een van de sectoren met het grootste personeelstekort: er staan 61.000 vacatures open, bleek deze week uit nieuwe cijfers. In 2019, dus voor corona, gaven werkgevers in de zorg al aan dat 7 op de 10 vacatures moeilijk vervulbaar zijn. Hoge werkdruk, bureaucratie, gebrekkige loopbaanmogelijkheden en werktijden waren al veelgehoorde klachten en daar is corona nog eens overheen gekomen.
De druk op de zorg is de laatste twee jaar enorm geweest, en het ziekteverzuim was torenhoog. Nog steeds kampt een deel van het zorgpersoneel met long covid. Al met al is het tekort in de zorg op dit moment een groot probleem. Natuurlijk zijn er verschillen per branche en regio, maar de gevolgen van het personeelstekort zijn bijna overal merkbaar.
2. Is er in de toekomst nog voldoende zorg?
Nederland vergrijst snel, en dat heeft grote gevolgen. 'Dubbele vergrijzing' noemt zorgeconoom Marcel Canoy het. Doordat er steeds meer mensen 65 jaar of ouder zijn, wordt én de groep zorgbehoevenden groter én zijn er minder mensen die werken.
In 1990 was nog zo'n 13 procent van de bevolking ouder dan 65 jaar, in 2020 was dat al opgelopen naar ongeveer 20 procent. Uit bevolkingsprognoses blijkt dat dit aantal alleen nog maar zal toenemen: in 2040 is naar schatting 26 procent van de bevolking 65-plusser, waarvan een derde ouder is dan 80 jaar. Voor elke 65-plusser zullen er dan nog maar twee mensen in de werkende leeftijd zijn.
Zo ziet de bevolking er in 2040 uit:
Je hebt niet alle cookies geaccepteerd. Om deze content te bekijken moet je deaanpassen.
Deze vergrijzing is direct merkbaar in de zorg. "In de verpleging en verzorging is het personeelstekort over 10 jaar bijna verdrievoudigd", schrijft de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving vandaag. Voldoende zorg is dus zeker niet vanzelfsprekend. Als we de zorg op peil willen houden, dan is volgens de raad 'een fundamentele omslag' nodig in hoe we de zorg organiseren.
3. Zijn er oplossingen?
Zeker, maar dan moet de zorg wel anders worden ingedeeld, zegt RVS. Volgens de raad hoeft niet alles door zorgmedewerker te worden opgelost, maar zullen zorginstanties moeten gaan samenwerken met bijvoorbeeld ervaringsdeskundigen, vrijwilligers of mantelzorgers in loondienst. Die kunnen taken uitvoeren die nu door zorgmedewerkers worden gedaan.
De vrijwillige zorg en professionele zorg zouden dan een stuk hechter samenwerken. Samen met de zorgorganisatie kan dan worden gekeken naar een zorgplan, om vervolgens de taken te verdelen. Om dit voor elkaar te krijgen, moet de strakke regelgeving wel worden losgelaten, zegt RVS. En om mensen te motiveren, zullen er vergoedingen zoals wijkbudgetten of ruimer verlof tegenover moeten staan.
4. En als dat niet werkt?
Dan kunnen we volgens de raad arbeidskrachten uit het buitenland werven of, een meer radicale oplossing, een zorg- of maatschappelijke dienstplicht invoeren. Dat laatste ziet zorgeconoom Marcel Canoy niet zitten. "Daar zullen veel Nederlanders niet voor warmlopen", zegt hij.
Ook zouden we volgens Canoy meer als gemeenschap kunnen doen. "Een community opbouwen bijvoorbeeld", adviseert Canoy. "Stel, een oudere is eenzaam en heeft hulp nodig bij kleine dingen en vraagt daar een zorgmedewerker voor. Die hulpvraag kun je voor zijn door bijvoorbeeld avonden met sociale activiteiten op te zetten. Bijvoorbeeld een kaartavond voor iedereen."
"Er zijn veel ouderen die goed ter been zijn en anderen willen helpen, door ze samen te brengen krijg je minder zorgvragen die bij eenzaamheid horen en komen er überhaupt minder zorgvragen bij professionele organisaties te liggen."
Daarnaast adviseert Canoy om goed te kijken naar de invulling van het vak van bijvoorbeeld verpleegkundigen. "90 procent van die medewerkers is vrouw, waarvan een grote meerderheid parttime werkt. We weten dat als 20 procent daarvan een uur of vijf meer gaat werken, het probleem grotendeels is opgelost."
5. Krijgt elke Nederlander te maken met dit personeelstekort?
"Ja", zegt Fleur Kusters van MantelzorgNL. "Meer mensen zullen moeten gaan zorgen voor mensen in hun omgeving of je zult merken dat vrienden of familieleden aan het zorgen zijn en dus geen tijd hebben voor andere dingen."
Als we als maatschappij vragen om zorgtaken meer zelf te organiseren, moeten we volgens Kusters wel de 'zorgers' beter helpen, bijvoorbeeld door hen financieel te ondersteunen, door meer mantelzorgwoningen mogelijk te maken en te regelen dat een mantelzorger ook eens vrij kan nemen. "Vraag je meer van mantelzorgers, dan moet je wel zorgen dat je hun steun geeft. Daarnaast moeten we nadenken over de vraag wie de tekorten in de economie opvult als werknemers minder kunnen werken omdat ze moeten zorgen."