Verlof hoort erbij: steekpartij ontsnapte tbs'er 'is echt een incident'

Dat benadrukte ook Hyacinthe van Bussel, voorzitter van TBS Nederland, in actualiteiten-praatprogramma Op1. Zij zat daar tegenover Jan-Jesse Lieftink, als advocaat eveneens gespecialiseerd in tbs-zaken. Aanleiding voor hen om aan te schuiven was het incident met de tbs'er die deze week ontsnapte uit de Pompekliniek in Nijmegen. In Soest stak hij vervolgens een 27-jarige vrouw neer, die zwaargewond raakte.

Inmiddels zit hij weer vast. Hij wordt verdacht van poging tot moord of poging tot doodslag, werd gisteren bekend. Jan-Jesse Lieftink noemde dit het zoveelste incident en zei: "Ik maak me al geruime tijd ernstige zorgen over het tbs-systeem." In de kern vindt hij het een goed systeem, zegt hij, en het verlof maakt daarvan een wezenlijk onderdeel uit.

Publieke verontwaardiging

Die zorgen begonnen, vertelde de advocaat, toen in 2020 een rapport van de Inspectie Justitie en Veiligheid verscheen, waarin de noodklok werd geluid. De druk op de sector was groot, stond in het rapport. Druk die onder meer was ontstaan door personele krapte en een tekort aan geschikte plekken voor tbs'ers om heen te gaan na behandeling in een kliniek.

Extra druk werd in de sector nog eens gevoeld door de grote publieke verontwaardiging en media-aandacht, op het moment dat een tbs'er betrokken raakte bij een incident, schreef de inspectie.

Na het verschijnen van dat rapport is weinig veranderd, concludeerde Lieftink aan de gesprekstafel: "De sector steekt de kop in het zand en de politiek heeft boter op het hoofd."

Aantal tbs'ers verdubbeld

Maar er is wel degelijk geld voor vrijgemaakt, zegt advocaat Job Knoester. "Het ministerie werkt ook aan oplossingen, maar dat kost tijd. In Nijmegen wordt bijvoorbeeld een nieuwe tbs-afdeling bijgebouwd. Dat ligt nu alleen stil door de stikstofproblematiek." Wel vindt Knoester het belangrijk dat er een gedegen langetermijnvisie komt. "In 2013 zijn er drie klinieken gesloten, omdat er op dat moment minder instroom was. Deskundigen waarschuwden toen al: doe dit niet, die instroom gaat op en neer en kan weer veranderen."

Dat bleek, want de afgelopen jaren groeide het aantal opgelegde tbs-behandelingen hard. Jaarlijks komen er nu zo'n 200 tbs'ers bij. Dat aantal is verdubbeld sinds 2016. Maar de uitstroom niet. "Dan kun je op je vingers natellen dat het systeem verstopt raakt."

Imagoprobleem

Dus zijn extra plekken belangrijk: "De oude kliniek Oldenkotte zou opgekocht kunnen worden. Of leegstaande gevangenissen zoals in Zoetermeer. En om voldoende goed en gekwalificeerd personeel te vinden – in de huidige arbeidsmarkt een taaie klus – moet het aantrekkelijk worden gemaakt om in de sector te werken."

Knoester ziet een imagoprobleem: "Als je in een tbs-kliniek werkt, zeg je dat nu maar liever niet op een verjaardagsfeestje. Omdat iedereen de krantenkoppen in chocoladeletters wel kent, van de momenten waarop iets misgaat."

Hij vervolgt: "Mensen denken dat alle tbs'ers monsters zijn, maar dat is niet zo. De meeste mensen worden niet van het ene op het andere moment heel gevaarlijk, maar pas als allerlei omstandigheden bij elkaar komen. Een scheiding, geldproblemen, verslaving, et cetera."

De advocaat geeft als deskundige ook lezingen over tbs: "Ik vraag dan altijd aan mensen: wie heb je liever als buurman, een ex-tbs'er of een ex-gedetineerde? Bijna iedereen zegt: dan doe mij die ex-gedetineerde maar. Dat is heel dom, is dan mijn antwoord. Want de kans dat hij in herhaling valt is veel groter dan bij de ex-tbs'er. Dat blijkt al jarenlang uit onderzoeken."

'Zonder verlof werkt tbs niet'

Op de website van TBS Nederland staat: "Het percentage ex-tbs-gestelden dat binnen twee jaar opnieuw een ernstig delict pleegde, daalde in de laatste 25 jaar van circa 36 procent naar 17 procent." Het Openbaar Ministerie schrijft op zijn site: "De recidivecijfers na een tbs zijn veel gunstiger dan na een lange gevangenisstraf."

Tbs beschermt de maatschappij en heeft als doel het resocialiseren van de mensen die behandeld worden. En dat laatste, dat kan volgens Knoester niet zonder verlof: "In Engeland is geprobeerd om tbs'ers te behandelen zonder verlof. Dat leverde veel hogere recidivecijfers op, vergelijkbaar met die na een gevangenisstraf. Dat werkt niet."

De advocaat schetst wat de stappen zijn in het tbs-traject richting vrijheid: "In een kliniek gaan mensen eerst aan het werk, in een supermarkt die daar is, of in een meubelmakerij binnen de muren. Daarnaast krijgen ze natuurlijk behandelingen.

• De eerste stap daarna is dan beveiligd verlof. Daarbij wordt een tbs'er begeleid door speciale beveiligers. "Dat zijn medewerkers van justitie, die zo nodig ook geweld mogen toepassen."
• Daarna volgt begeleid verlof: "Dan gaan er eerst twee sociotherapeuten uit de kliniek mee, daarna eentje. Bij een zedendelinquent zijn dat in eerste instantie altijd mannen."
• Vervolgens is er onbegeleid verlof: "Eerst een rondje om de kliniek, dan naar het dorp vlakbij, dan wat verder met een overnachting, dan twee, dan drie."
• En tot slot is er dan nog het proefverlof, waarbij iemand buiten de kliniek gaat wonen. "Dit gaat stap voor stap. En voor de volgende stap wordt genomen, ben je vaak alweer een jaar verder. En sommige mensen gaan nooit met verlof, als het idee is dat ze er niet aan toe zijn."

Vorig jaar heeft zich 'twee keer iemand onttrokken aan begeleiding' tijdens verlof, vertelde de directeur van TBS Nederland. Ze zei daarover: "Er zijn altijd risicotaxaties 's morgens als er iemand op verlof gaat. Maar er gaat ooit iets fout."

Knoester erkent ook dat verlof nooit volledig zonder risico zal zijn. Maar hij denkt ook dat het de branche zou helpen als incidenten niet te sterk worden uitvergroot. "De boosheid is invoelbaar, begrijpelijk. Maar de meeste tbs'ers zouden zonder tbs niet tot levenslang worden veroordeeld."

Vergelding versus veiligheid

Knoester geeft daarmee aan dat ze dan ook weer op vrije voeten komen, maar dan zonder het intensieve behandel- en terugkeertraject uit de tbs-kliniek. Een traject dat mensen vaak 'echt in een beter mens verandert en ervoor zorgt dat ze nooit de fout meer ingaan'.

"De maatschappij moet zich afvragen: wat vind je na heftige delicten zwaarder wegen: vergelding of veiligheid? Is het antwoord veiligheid, dan moet je kiezen voor tbs."