Burgemeesters te hard in antidrugsbeleid, onschuldige burgers uit huis gezet

Als drugs in een woning tot overlast leidt, is sluiting terecht. Maar heel vaak klopt het beleid niet, volgens Anne Martien van der Does, kinderombudsman van regio Amsterdam: "In die woning wonen soms ook mensen die er niks mee te maken hebben en die wel getroffen worden door die sluiting. Dan is het een soort straf voor onschuldigen."

Dat onschuldige mensen op straat worden gezet, gebeurt 'tientallen keren per jaar', zegt Anne Mieke Zwaneveld, ombudsman van Rotterdam. 

"Wat er gebeurt, is heel ingrijpend," zegt Jan Brouwer, hoogleraar algemene rechtswetenschap aan Rijksuniversiteit Groningen. "Veel burgemeesters passen hun bevoegdheid meedogenloos toe en dat pakt soms onevenredig hard uit. De gevolgen gaan verder dan alleen het tijdelijk sluiten van de woning."

Het onderzoek van RTL Nieuws in het kort:

• Volgens ombudsmannen, hoogleraren en advocaten is het beleid van burgemeesters om drugspanden te sluiten te hard. Het is de bedoeling om drugspanden aan te pakken en overlast te voorkomen, maar in de praktijk worden ook onschuldige burgers op straat gezet.
• Regelmatig zijn moeders met kinderen de dupe, als bijvoorbeeld de ex-man stiekem iets in het huis achtergelaten heeft. 
• Een tijdelijke sluiting door de burgemeester heeft vaak heel veel gevolgen, zoals het voorgoed ontbinden van een huurcontract, waardoor mensen soms voor lange tijd geen eigen woning meer hebben.

In 2018 werden door het hele land zeker 1250 woningen en bedrijfspanden gesloten na de vondst van drugs. Hoe vaak het om een disproportionele maatregel gaat, is niet bekend.

Ex liet drugs in woning achter

Het sluiten van een woning door een burgemeester heeft vaak vergaande gevolgen. Dat ondervond ook Lianna (echte naam bij de redactie bekend). Begin dit jaar moest ze drie maanden haar huis uit. "Ik was aan het werk en werd door de politie gebeld dat ik naar huis moest komen, want ze hadden drugs in mijn woning gevonden", vertelt Lianna.

Haar ex had die dag hun dochter van school gehaald en naar het huis van Lianna gebracht. Maar hij had ook cocaïne in haar huis achtergelaten. "Ik had er niks mee te maken. Dat heeft mijn ex ook tegen de politie gezegd en ik ben ook niet vervolgd door justitie," vertelt Lianna.

Voorgoed huis kwijt

Maar na twee weken kreeg ze wel een brief van de gemeente dat ze haar woning voor drie maanden gingen sluiten omdat het een 'drugspand' was. En daarna liet de woningcorporatie weten dat het huurcontract ontbonden zou worden. Lianna was dus voorgoed haar huis kwijt.

"Ik moest zelf maar onderdak regelen", zegt Lianna, die uiteindelijk met haar dochter tijdelijk op de bank van haar moeder kon slapen. Ze schakelde hulp van de gemeentelijke ombudsman in die in gesprek ging met de woningcorporatie. 

"Iedere keer dat het gebeurt, en dat onschuldige burgers, en met name kinderen er onder lijden, vind ik één keer te veel. En dat moet dus vermeden worden," vindt Anne Martien van der Does, kinderombudsman in Amsterdam.

De sluiting door de burgemeester is meestal een paar maanden, maar daar komt dan vaak een woningcorporatie nog overheen. Van der Does: "Die beëindigt dan onmiddellijk de huurovereenkomst. Daar heeft zij ook het recht toe. Maar dan ben je dus voorgoed je woning kwijt. En in de Randstand vind je dan ook geen nieuwe woning meer, omdat je een vlekje hebt."

Lianna kreeg, na bemiddeling door haar gemeentelijke ombudsman, nog een tweede kans van de woningcorporatie.

Gestraft voor gedrag zoon

Ook Claudia (echte naam bij de redactie bekend) werd hard gestraft door haar burgemeester, vertelt ze in deze video:

Kilo's klotsen niet tegen de muur op

Als er overlast is, moet de burgemeester inderdaad ingrijpen, zeggen de gemeentelijke ombudsmannen. Anne Mieke Zwaneveld, ombudsman van Rotterdam: "Maar de wet wordt veel vaker gebruikt voor situaties waar helemaal geen probleem met de openbare orde is. En soms zijn er situaties waar het om relatief bescheiden hoeveelheden drugs gaat. Dan is het niet dat de kilo's tegen de muur op klotsen."

Wat is de Wet Damocles?

Burgemeester mogen drugspanden sluiten vanwege artikel 13b van de Opiumwet, ook wel Wet Damocles genoemd. Met die wet mogen burgemeesters buiten de rechter om woningen of bedrijfspanden sluiten die in verband worden gebracht met drugshandel of andere criminele activiteiten. 

Het idee is dat met zo'n sluiting verstoring van de openbare orde hersteld wordt, bijvoorbeeld wanneer vanuit zo'n pand gedeald werd en de buurt daar last van had.

Een pand kan gesloten worden wanneer er een 'handelshoeveelheid' drugs wordt gevonden. Bij softdrugs is dat meer dan 5 gram of 5 hennepplanten en bij harddrugs ligt die grens op 0,5 gram. 

Een burgemeester mag zo'n pand voor een aantal maanden of zelfs een jaar sluiten. 

Zes weken oude baby op straat

Het ergste wat Yvette Nass als jeugdombudsman van Den Haag heeft meegemaakt is de zaak van een vrouw met een zes weken oude baby. "In haar huis waren wapens en drugs van haar ex gevonden. De woning werd gesloten en de gemeente was nog wel zo aardig om de vrouw en haar jonge baby tijdelijk onderdak in een hotel te bieden."

Maar volgens Nass was dat een onwenselijke situatie: "Er waren helemaal geen voorzieningen om goed voor de baby te zorgen. En haar huis was verzegeld dus ze kon daar ook geen spullen halen."

De menselijke maat moet terug in het beleid, zegt Nass: "De gemeente moet voorkomen dat met het oplossen van het drugsprobleem een nieuw probleem, namelijk dakloosheid, gecreëerd wordt."

Niet de bedoeling van de wet

Hoogleraren Michel Vols en Jan Brouwer maken zich zorgen om deze ontwikkeling. "Het is een teken dat de hele strijd tegen drugs totaal is doorgeslagen," vindt Michel Vols, hoogleraar openbare orde-recht aan Rijksuniversiteit Groningen. 

Brouwer legt uit dat de wet eigenlijk niet zo bedoeld is: "Bij het maken van de wet vond de Tweede Kamer het sluiten van woningen een zeer ingrijpend middel. Dat zou bij een eerste overtreding alleen mogen worden toegepast in ernstige gevallen. Voor de andere gevallen moet de burgemeester een waarschuwing geven. Maar in de praktijk wordt nauwelijks gewaarschuwd."

Het sluiten moet verstoring van de openbare orde herstellen, maar volgens Brouwer zijn er genoeg voorbeelden waar je ziet dat die orde allang hersteld is omdat de drugsdealer bijvoorbeeld al in de gevangenis zit. En dan komt de burgemeester achteraf nog met een sluiting.

RTL Nieuws sprak met advocaten door het hele land die voorbeelden zien van burgers die onevenredig hard geraakt worden wanneer een burgemeester hun woning sluit. 

Steeds strenger

Zo staat advocaat Corina Herrings vooral cliënten in Noord-Brabant bij: "Mijn ervaring is dat het steeds strenger wordt. Het voornemen om tot sluiting over te gaan wordt sneller genomen, terwijl de omstandigheden in het desbetreffende geval nog niet eens goed zijn onderzocht."

De lat ligt bij het strafrecht veel hoger dan bij het bestuursrecht, waar het hierover gaat. Advocaat Cliff Raafs: "Bij strafrecht moet iets echt bewezen worden, maar hierbij hoeft het alleen maar 'aannemelijk' te zijn. Je sluit zo toch een groep mensen uit voor een woning die geen gedrag hebben vertoond dat in strijd is met de wet."

Volgens advocaat Herrings is het beleid ook erg willekeurig en hangt het sterk af van de strengheid van de burgemeester: "Er is gewoon geen peil op te trekken en verschilt per regio."

Oproep: zelf de dupe van hard overheidsbeleid? Neem contact met ons op!

Het overheidssysteem faalt soms en dan komen burgers onterecht in de knel. Deze onterechte woningsluitingen zijn daar een voorbeeld van, maar natuurlijk ook de toeslagenaffaire bij de Belastingdienst. 

De onderzoeksredactie van RTL Nieuws doet verder onderzoek naar onterecht hard overheidsbeleid en negatieve gevolgen voor burgers. Ben jij hier de dupe van? Of ben je een professional en ken je dit soort voorbeelden uit de praktijk? Neem dan contact met ons op. Dat kan onder andere via: onderzoek@rtl.nl 

Alle tips worden vertrouwelijk behandeld en komen alleen bij de onderzoeksredactie terecht. Als wij iets met uw tip willen doen, zullen we altijd eerst contact met u opnemen. 

De ombudsmannen van Amsterdam, Rotterdam en Den Haag doen een beroep op burgemeesters om meer oog te hebben voor de mensen die getroffen worden door deze maatregelen. 

Burgemeester strijdt door

Het Genootschap van Burgemeesters zegt geen signalen te hebben dat besluiten in het kader van de Opiumwet niet goed toegepast worden: "Op het moment dat de burgemeester kiest om een pand te sluiten op grond van de Opiumwet, weegt hij/zij de belangen zorgvuldig af."

Als iemand het niet eens is met een sluiting door een burgemeester, kan diegene onder andere naar de rechter stappen. "Gelukkig zien we dat rechters soms burgemeesters wel terugfluiten," zegt hoogleraar Jan Brouwer.

Een voorbeeld waar een burgemeester teruggefloten werd door een rechter, was in Harderwijk. Daar werd eind 2019 drugs in een woning gevonden, waarna de burgemeester het pand voor zes maanden wilde sluiten. 

Eén van de zoons van het gezin werd opgepakt en veroordeeld voor drugshandel. De rest van de familie stapte naar de rechter en die gaf hen gelijk: het was in dit geval niet redelijk van de burgemeester om de woning te sluiten.

Hoger beroep

De rechter komt tot die conclusie omdat sluiting vergaande gevolgen had, zoals dat het hele gezin op de zwarte lijst van de woningcorporatie zou komen. De burgemeester mocht de woning dus niet sluiten.

Maar daarmee was het nog niet afgelopen, vertelt één van de dochters van het gezin, die anoniem wil blijven: "De burgemeester is nu in hoger beroep gegaan. Nee, het is niet goed te praten wat mijn broer gedaan heeft, maar moet daarvoor het hele gezin gestraft worden? Ik heb het gevoel dat er niet naar ons geluisterd wordt."