Alcohol op afbetaling bij webshops rukt op, experts willen dat kabinet ingrijpt

Lang verhaal kort

• Veel webshops bieden 'uitgesteld betalen' aan bij de verkoop van alcohol, ontdekte RTL Nieuws;
• Dat is gevaarlijk, vinden Jellinek en het Trimbos-instituut, omdat dit overmatig drinken aanmoedigt;
• Marktleider Gall & Gall gaat uitgesteld betalen via Klarna daarom heroverwegen.

Geen geld meer op de bankrekening, maar toch zin in een borrel? Bijna alle grote Nederlandse online slijterijen werken inmiddels samen met 'buy now pay later'-apps (bnpl), zoals Klarna of Riverty. Daarmee kun je online alcohol bestellen die pas twee weken tot twee maanden later afgerekend hoeft te worden.

Het uitstellen van de betaling moedigt aan dat consumenten meer alcohol bestellen dan zij hadden bedacht, zeggen preventieorganisaties zoals het Trimbos-instituut en Stichting Alcoholpreventie (STAP) tegen RTL Nieuws. Ze zijn verbaasd, want vorig jaar is de Alcoholwet aangepast, en daarin zijn toen juist strengere regels opgenomen die prijsacties en hoge kortingen op alcoholische dranken verbieden. Volgens het kabinet moet dit voorkomen dat mensen meer drank kopen dan zij van plan waren.

Extra kosten

Marktleider Gall & Gall, onderdeel van het Ahold Delhaize-concern, werkt online samen met de financiële dienstverlener Klarna. Dit bedrijf betaalt de rekening namens de klant, Gall & Gall laat de bestelling vervolgens thuis bezorgen. De klant heeft dertig tot zestig dagen de tijd om de factuur te voldoen aan Klarna, dat hiervoor 1,95 euro in rekening brengt.

Als de betaling na diverse herinneringen uitblijft, rekent Klarna boetekosten van 7,50 euro tot 13,50 euro en kunnen de kosten uiteindelijk oplopen tot 15 procent van de aankoopwaarde.

Wijnvoordeel.nl, dat gebruikmaakt van de bnpl-app Riverty, rekent vooraf helemaal geen kosten voor uitgesteld betalen. Maar zodra een klant in gebreke blijft bij Riverty en niet op tijd betaalt, volgen ook hier incassokosten met een minimum van 40 euro.

Ook Drankgigant.nl, naar eigen zeggen 'online de grootste slijterij', en concurrenten zoals Grapedistrict.nl, Drankstunter.nl, Topdrinks.nl en Neleman.org werken samen met Klarna of Riverty.

Deskundigen waarschuwen al langer voor uitgesteld betalen, omdat deze apps ervoor zorgen dat de grens tussen een aankoop en een lening vervaagt. Online winkelen voelt niet meer als geld uitgeven en dat kan kwetsbare groepen in de problemen brengen.

Prijsprikkel

Juist bij een verslavend middel als alcohol is kredietverlening een nog slechter idee, zegt Carmen Voogt, onderzoeker alcoholbeleid bij het Trimbos-instituut. Want bij een verslavend product zoals alcohol is de betaling een cruciaal moment.

"Door uitgesteld betalen wordt het aantrekkelijker om alcohol te kopen omdat je niet meer wordt weerhouden door de prijs", zegt Voogt. "Terwijl we uit onderzoek weten dat de prijsprikkel juist een beslissende factor is in het besluit of iemand alcohol koopt of niet, en hoe veel."

Schulden

Verslavingszorginstelling Jellinek vreest dat deze apps voor financiële ellende zorgen. "Ook kan dit ertoe leiden dat overmatige gebruikers hierdoor schulden maken en in financiële problemen komen", zegt manager preventie Floor van Bakkum.

Populair

In de eerste helft van 2022 werd 3 procent van alle Nederlandse online transacties betaald via bnpl-apps; dat is een stijging van 47 procent ten opzichte van 2021, aldus data van onderzoeksbureau GFK. Daarmee is 'uitgesteld betalen' de grootste groeier onder de online betaalmethoden. Ook Apple Pay en Paypal gaan deze betaalmethode aanbieden.

Hoeveel transacties online slijterijen jaarlijks afhandelen via bnpl-apps is niet bekend, Klarna en Riverty willen dat ook niet zeggen. In een onderzoek van Ecorys uit 2020 staat dat 17,8 procent van de volwassenen in Nederland wel eens online alcohol heeft gekocht.

Prijs is beslissend

Ook Wim van Dalen, directeur van STAP Alcoholpreventie, vindt het onverantwoord dat slijterijen alcohol op krediet aanbieden. "Slijters snappen kennelijk niet hoe hun product in de markt ligt", zegt hij. "Als je iets aan de alcoholconsumptie wilt doen, dan is de prijs de sleutel."

Juist om die reden heeft de alcoholwet allerlei beperkingen zoals een verbod op hoge kortingen en beperkingen in de reclame voor alcohol. In het Nationaal Preventieakkoord wordt zelfs de introductie van een minimumprijs voor alcoholische dranken geopperd.

Feestje

Alcohol op afbetaling doorkruist die ambitie, zegt Van Dalen. "Juridisch gezien mag het, maar uitgesteld betalen gaat lijnrecht in tegen de geest van de alcoholwet."

Maar volgens bedrijfsleider Marc Poppe van Drankgigant.nl zijn de klanten die gebruikmaken van uitgesteld betalen doorgaans geen verstokte alcoholisten. "We zien dat mensen uitgesteld betalen erg handig vinden als ze een borrel of feestje organiseren. Zij kunnen dan alle aankopen die niet zijn opgedronken retourneren, en betalen dan via Riverty alleen voor wat er daadwerkelijk genuttigd is."

Buy now pay later

Uitgesteld betalen werd tijdens de coronapandemie razendsnel populair, vooral bij online kledingwinkels. De bekendste aanbieder is het Zweedse Klarna. Riverty, voorheen bekend onder de naam AfterPay, is onderdeel van het Bertelsmann-concern, dat ook eigenaar is van de RTL Group.

Bij een aankoop controleren Klarna en Riverty razendsnel of de klant geen betalingsproblemen heeft. Ze schieten het aankoopbedrag vervolgens voor en nemen het risico op wanbetalen over van de webwinkel. Ook is er vooraf geen aanvraagprocedure, kaartnummer of pasje nodig: een belangrijk verschil met creditcards. Verder rekenen bnpl-apps de eerste periode geen rente, daardoor vallen de transacties buiten de meldingsplicht bij het Bureau Kredietregistratie (BKR), een instelling die de opbouw van problematische schulden monitort.

In gesprek

Klarna ontkent dat het koopgedrag bij alcoholische producten beïnvloed wordt door uitgesteld betalen. "Consumenten hebben decennialang voor alcohol betaald met creditcards of andere kredietvormen. Klarna is een nieuw alternatief, maar beïnvloedt het koopgedrag van consumenten op geen enkele manier." 99 procent van de klanten die Klarna gebruikt, betaalt het verschuldigde bedrag op tijd, zegt het bedrijf.

Ook Riverty herkent zich niet in de kritiek en zegt dat elke online betaalmethode uiteindelijk hetzelfde effect heeft. "Als consumenten niet meer aan hun betaalverplichtingen kunnen voldoen, wordt de aankoop van nieuwe producten beperkt of zelfs onmogelijk gemaakt."

Toch zegt Gall & Gall in antwoord op vragen van RTL Nieuws dat het graag meer wil horen over de bezwaren die preventieorganisaties hebben tegen uitgesteld betalen bij online alcoholverkoop. Webshops zijn nu verplicht om een betaalwijze aan te bieden waarmee klanten minstens de helft van de rekening pas bij aflevering betalen. Door uitgesteld betalen via Klarna voldoet Gall & Gall daaraan, aldus een woordvoerder.

Een alternatief is voor Gall & Gall bespreekbaar. "We zien dat dit gebruikt wordt door een zeer kleine, veelal oudere groep klanten. We gaan graag met de instanties in gesprek en zijn bereid om te kijken of een alternatieve betaalwijze beter past."

Onwenselijk

Wijnvoordeel.nl laat weten dat 'vrijwel alle transacties' via iDeal worden gedaan. "Daarmee zijn er dus nauwelijks buy now pay later-bestellingen", zegt directeur Bart Kuppens. Volgens hem houdt de webshop achteraf betalen wel in stand, omdat consumenten dat verwachten van het bedrijf.

Maar Carmen Voogt (Trimbos) vindt dat online slijterijen hun verantwoordelijkheid moeten nemen. Kwetsbare groepen, zoals jongeren en mensen met een verslaving, moet je beschermen, zegt zij. "De prijs bepaalt hoeveel alcohol zij kunnen kopen, maar als je de betaalprikkel weghaalt, ga je wellicht meer alcohol gebruiken en dat is onwenselijk."