PFAS, stof en zware metalen in Zeeuwse Kanaalzone: inwoners willen onderzoek naar effect op gezondheid

Langs en in de buurt van het kanaal tussen Gent en Terneuzen is veel zware industrie gevestigd. Neem bijvoorbeeld de grote fabrieksterreinen van chemiebedrijf Dow Chemical, kunstmestproducent Yara en recyclingbedrijf Heros Sluiskil. Rondom die bedrijven wonen ook mensen. Een flink deel van hen maakt zich zorgen om de impact van de industrie op hun directe leefomgeving.

Het dorp Sluiskil spant de kroon. Bijna de helft van de inwoners gaf in 2020 in een onderzoek van de GGD aan bezorgd te zijn over de invloed van industrie in de buurt op de gezondheid. In heel Zeeland was dat maar 5 procent van de bevolking.

RTL Nieuws onderzoekt gezondheid bij zware industrie

Dit verhaal maakt deel uit van een groot onderzoek van RTL Nieuws naar gezondheid in de buurt van zware industrie. Daarvoor zijn onder andere zorgkosten geanalyseerd, waaruit blijkt dat deze in dit gebied jaarlijks per inwoner 152 euro hoger zijn dan gemiddeld. Daarmee is geen bewijs geleverd dat die hogere zorgkosten het gevolg zijn van activiteiten van bedrijven. Een reeks experts en instanties doet naar aanleiding van de bevindingen van RTL Nieuws wel een oproep om dit te onderzoeken. Lees hier meer.

Ongerust

Hans Arissen is één van de ongeruste inwoners van Sluiskil. "Ik heb niets tegen de fabrieken. Wonen en werken moet samengaan, maar wel in goede gezondheid en daarover maak ik me zorgen."

Die mening wordt gedeeld door het Terneuzense CDA-raadslid Loek de Beleir. Hij vraagt naar eigen zeggen al bijna vijf jaar om aandacht voor de gezondheid van omwonenden. "Misschien vinden sommige mensen mij een vervelend roepend mannetje in de woestijn. Maar ik woon hier. En mijn kinderen ook. Er zijn hier veel klachten over stof. Ik wil gewoon weten hoe het zit."

"Grote industriële bedrijven geven ons veel werkgelegenheid en daar moeten we zuinig op zijn. Maar ze moeten zich net als mij wel aan de wet houden. En daar moet op worden toegezien. En als er vermoedens zijn van gezondheidseffecten, moeten die goed worden onderzocht. Het gaat mij nu allemaal te traag."

Onderzoek Erasmus

Uit onderzoek van het Erasmus Medisch Centrum blijkt dat de zorgen van inwoners van de Kanaalzone niet zomaar uit de lucht gegrepen zijn. In het onderzoek werd de impact van industriële luchtverontreiniging geanalyseerd. De onderzoeker vond baby’s met een lager geboortegewicht, meer gebruik van geneesmiddelen tegen hart- en vaatziekten en slechtere longen bij schoolgaande kinderen.

Uit een analyse van RTL Nieuws blijkt dat de zorgkosten in de postcodes 453, 454 en 455, die onderdeel zijn van de Kanaalzone, tussen 2012 en 2022 7 procent hoger lagen dan verwacht op basis van de leeftijd en het geslacht van de bevolking. Per inwoner gaat het jaarlijks om 152 euro aan extra zorgkosten voor bijvoorbeeld ziekenhuiszorg, medicijnen en de huisarts. Daarmee is geen verband aangetoond tussen activiteiten van industrie en zorgkosten van omwonenden. Om erachter te komen of en in hoeverre de verhoging verklaard kan worden door activiteiten van industrie is meer onderzoek nodig.

Meetkast

Hans Arissen richtte met een aantal dorpsgenoten in 2018 de Stichting Kanaalzone Gewoon Schoon op, waarmee ze in gesprek wilden met autoriteiten. De stichting is intussen opgedoekt. "We zagen weinig effect en hebben toen besloten om alles wat we horen, zien en ervaren maar gewoon direct te melden bij instanties."

Eén doel werd wel bereikt: Sluiskil kreeg een eigen meetkast voor luchtkwaliteit. Uit metingen blijkt dat die voldoet aan de nationale grenswaarden, maar voor fijnstof en stikstof worden wel de advieswaarden van de Wereldgezondheidsorganisatie overschreden. Uit monsters blijkt dat er zware metalen als lood, nikkel, cadmium en arseen in de lucht zitten in Sluiskil en dat de hoeveelheid hoger is als de wind vanaf de industrie naar het dorp waait. Maar de gemeten waarden vallen binnen richt- en grenswaarden.

Volgens raadslid De Beleir is het te makkelijk om te stellen dat het allemaal wel meevalt, omdat de metingen binnen de nationale grenswaarden vallen. "Ze kijken daarbij naar gemiddeldes, maar de meeste overlast wordt ervaren in de pieken. Er is geconstateerd dat er zware metalen worden uitgestoten, maar er wordt geen onderzoek gedaan naar de veroorzakers. Dat is jammer, want dan kun je er ook iets aan doen."

Bedrijven in opspraak

Diverse bedrijven in de Kanaalzone kwamen de afgelopen jaren in het nieuws vanwege overtredingen of andere zaken. De omgevingsdienst constateerde bij kunstmestproducent Yara in 2022 meerdere overtredingen. Zo werden lozingsnormen overschreden en was er teveel stofverspreiding bij verlading aan de kade. In 2023 werd een zware overtreding vastgesteld, waarbij er een onmiddellijke dreiging was van een zwaar ongeval. In een ruimte met verhoogd explosiegevaar werd namelijk een ongeschikt apparaat gebruikt.

In 2022 verbood demissionair staatssecretaris Vivianne Heijnen van Infrastructuur en Waterstaat recyclingbedrijf Heros 90.000 ton aan met PFAS vervuilde bodemassen uit België te importeren. Bodemas is het materiaal dat overblijft na verbranding van afval in een afvalenergiecentrale. De zuiveringsinstallatie van Heros zou volgens de staatssecretaris niet geschikt zijn om te voorkomen dat er PFAS geloosd zou worden in het kanaal en de Westerschelde. De Raad van State floot Heijnen echter terug, omdat het besluit in strijd zou zijn met de verleende vergunning.

Na een uitzending van tv-programma Argos eind april over Heros werden tientallen handhavingsverzoeken ingediend bij de provincie. Volgens de nieuwe omgevingswet moet het bedrijf haar bergen met bodemas sinds 1 januari 2024 overdekt opslaan, maar dat wordt nog niet gedaan, waarna tientallen omwonenden een verzoek indienden om hierop te handhaven. 

Dow Chemical kreeg in 2014 een boete van 1,8 miljoen euro voor een reeks veiligheids- en milieudelicten, waarbij onder andere de gevaarlijke stoffen benzeen en kraakgas ontsnapten en vervuild spoelwater werd geloosd in de Westerschelde.

PFAS

Naast de luchtverontreiniging zijn er ook zorgen om PFAS. In zowel het kanaal als de Westerschelde, waar het kanaal op aansluit, zijn verhoogde concentraties van deze kankerverwekkende stoffen gevonden. Het RIVM kondigde begin februari aan een verkenning te starten naar PFAS in de Westerschelde. Op basis van de resultaten, die na de zomer worden verwacht, wordt door het ministerie van Infrastructuur en Milieu besloten of en welk onderzoek volgt. 

Sommige milieuorganisaties besloten die verkenning niet af te wachten. Zij begonnen een rechtszaak tegen de Nederlandse Staat om te hoge waardes en eisen een direct verbod op lozing van PFAS. Die zaak begint 7 augustus.

Hans Arissen kan niet wachten op een groot onderzoek naar mogelijke gezondheidseffecten van industrie op zijn woonomgeving, waarbij ook veroorzakers worden onderzocht. "Ik heb zelf de ene verkoudheid na de andere en slijm op de longen, waarvoor ik binnenkort naar het ziekenhuis moet. We willen gewoon weten wat we hier inademen, wat er in de grond zit en waar dat vandaan komt."

Reactie bedrijven: 'Gezondheid omgeving belangrijkst'

RTL Nieuws vroeg de genoemde bedrijven om een reactie, die hieronder zijn te lezen.

Meer weten?

• 145 euro meer kwijt aan zorg bij zware industrie in de buurt: grote bezorgdheid bij experts
• Lees hier hoe RTL Nieuws de analyse naar zorgkosten heeft uitgevoerd (pdf)

Naast de analyse naar zorgkosten en contact met omwonenden en bedrijven heeft RTL Nieuws voor elk van de dertien onderzochte gebieden ook gekeken naar andere opvallende zaken, zoals overtredingen en eerder (gezondheids)onderzoek. Lees via onderstaande links meer over een aantal onderzochte gebieden en ook reacties van bedrijven. 

• In Geleen kijkt niemand meer op van alarm op Chemelot, maar de zorgen zijn er niet minder om
• Zorgkosten bij chemiepark Delfzijl 315 euro hoger dan gemiddeld: meer kwijt dan bij Tata Steel
• Rotterdammers bij havengebied 158 euro meer kwijt aan zorg
• 274 euro meer kwijt aan zorg in Veendam; zorgen om zoutwinner Nedmag
• Veel zorgen en klachten over industriële 'big five': Eindhovense wijk Het Ven wil duidelijkheid
• Jaarlijks 113 euro meer krijt aan zorg in Deventer; buurt vreest voor schadelijke walmen van asfaltfabriek
• Zorgkosten in Dordrecht tientjes hoger dan gemiddeld; stress om moedermelk
• Hoesten, proesten en prikkelende ogen: Steenwijkers klagen steen en been over 'slechte buurman'
• Groningers 67 euro meer kwijt aan zorgkosten; zorgen om uitstoot producent dakbedekking