274 euro meer kwijt aan zorg in Veendam; zorgen om zoutwinner Nedmag

Bij het Veendamse industrieterrein is Nedmag gevestigd, een bedrijf dat sinds begin jaren zeventig zout wint. Dat kan omdat daar 250 miljoen jaar geleden een zoute binnenzee lag, de Zechsteinzee. Van dat zout worden allerlei producten gemaakt: van wellnesszout tot gladheidsbestrijdingsmiddelen en van schoonmaakmiddelen tot plantenvoeding en pvc-buizen. Maar het bedrijf maakt ook vuurvaste materialen voor de cement- en staalindustrie en een grondstof voor bijvoorbeeld kunstmest. 

Nedmag mag tot 2045 in totaal 3,7 miljoen ton zout winnen. Waar de firma eerst jaarlijks zo'n drie ton zout won, is dit onder maatschappelijke druk teruggeschroefd naar ongeveer twee ton. Het bedrijf lag in 2018 gedwongen stil door een scheur in het dak van een van de holtes waarin zout werd gewonnen. Miljoenen liters dieselolie en pekel lekten weg.

RTL Nieuws onderzoekt gezondheid bij zware industrie

Dit verhaal maakt deel uit van een groot onderzoek van RTL Nieuws naar gezondheid in de buurt van zware industrie. Daarvoor zijn onder andere zorgkosten geanalyseerd, waaruit blijkt dat deze in dit gebied jaarlijks per inwoner 274 euro hoger zijn dan gemiddeld. Daarmee is geen bewijs geleverd dat die hogere zorgkosten het gevolg zijn van activiteiten van bedrijven. Een reeks experts en instanties doet naar aanleiding van de bevindingen van RTL Nieuws wel een oproep om dit te onderzoeken. Lees hier meer.

Het Veendamse zoutwinningsbedrijf probeert met een verleidelijke reclameboodschap een nieuw product aan de man te brengen. Ruim anderhalf jaar werkte het bedrijf aan een marketingstrategie voor dit product dat 'Pure Health & Earth' wordt genoemd. "Deze extreem pure magnesiumsoort kan bijdragen aan de gezondheid", betogen de marketeers. Het nieuwe product is op een grote beurs over eten in de Frankfurter Messe aan de wereld gepresenteerd. "Ons pure magnesiumzout kan in uiteenlopende producten het verschil maken", klinkt het. "Zonder magnesiumzout zou er bijvoorbeeld geen cement of staal zijn, geen duurzame papierpulp of circulaire economie. Met magnesiumzout worden wegen beter ontdooid en zijn medicijnen effectiever. De lucht wordt schoner, het veevoer gezonder en de kaas lekkerder."

Schril contrast

Bij de ambachtelijke kaasmakerij ligt die 'Veendammer' nu te rijpen. Maar het gezonde magnesium in deze kaas, staat in schril contrast met de andere producten die zoutwinningsbedrijf Nedmag uitstoot. Dat zijn bijvoorbeeld kwik, lood, kobalt, cadmium en arseen. Deze zeer zorgwekkende stoffen zijn juist schadelijk voor de gezondheid. 

Kwik is een zwaar metaal dat al in zeer lage dosering giftig is. Er zijn ook strenge wettelijke grenzen voor de hoeveelheid lood die mag worden uitgestoten. Maar van de 25 metingen die Nedmag tussen 2019 en 2022 deed, kwam eenderde boven de wettelijke norm uit.

Vissen dood

Blad- en bodemonderzoek dat ecologisch adviesbureau Ecogroen in opdracht van Nedmag uitvoerde in 2018 toonde aan dat er 18 bomen langs de N33 zijn aangetast door de uitstoot van het zoutwinningsbedrijf. "Als bomen en vissen doodgaan door Nedmag, zal het voor mensen ook niet goed zijn", betoogt woordvoerder van de Stichting Stop Zoutwinning Jean-Pierre Dessart. Zoutstoffen tasten de bomen aan, luidde de conclusie. In datzelfde jaar legden ook een hele hoop vissen het loodje nadat er een leiding gesprongen was. Het gebied dat RTL Nieuws heeft onderzocht, is de zone waar de postcode begint met de eerste drie cijfers 964. Nedmag is daar gevestigd. 

536 kilo lood

Waar de stichting ook van baalt is dat de zoutwinner een uitzondering heeft gekregen om giftige stoffen in de Waddenzee te mogen lozen. Nedmag loosde volgens de emissieregistratie in 2021 4,8 kilo kwik en 536 kilo lood in de Waddenzee. Daarmee stond het bedrijf op nummer één in Nederland. En die lozingen namen de afgelopen jaren toe. Sinds 2010 was kwik vervijfvoudigd (was 0,9 kilo) en lood is verelfvoudigd (was 47 kilo). De omgevingsdienst kan er niet tegen optreden, want in de vergunning staan geen limieten, zo onthulden KRO-NCRV-programma Pointer, Dagblad van het Noorden en de Leeuwarder Courant. Nedmag bleek overigens ook te veel arseen en kwik in de Eems-Dollard te lozen. 

Dwangsom

Het Veendamse bedrijf kreeg tot 1 april 2024 om de uitstoot terug te brengen en anders zou het een dwangsom van 250.000 euro per kwartaal moeten betalen, oplopend tot 2 miljoen euro. Ondertussen is het niet gelukt om de uitstoot terug te dringen, maar het bedrijf hoefde van de rechter tóch geen dwangsom te betalen. Dat het zo lang duurde komt ook doordat de provincie Groningen ruim acht maanden de tijd nam om het verzoek van Nedmag om uitstel af te doen met een schriftelijk 'nee'. In oktober 2023 deelde de provincie en de omgevingsdienst Groningen dit al 'mondeling' mee, 'maar pas in februari 2024 is dit via brief geformaliseerd'. "Het formaliseren hadden wij uiteraard direct in 2023 moeten doen", erkent de provincie Groningen na vragen van RTL Nieuws. 

Want pas ná die formele brief kon het bedrijf bezwaar maken. De rechter gaf Nedmag gelijk. Als dat lood de volksgezondheid zo ernstig bedreigt, waarom kreeg Nedmag dan ruim anderhalf jaar de tijd om het op te lossen? Zo woog de rechter mee. 

Onvoldoende 

Zes jaar geleden constateerde Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) al dat zoutwinningsbedrijven in Nederland onvoldoende rekening houden met de risico's van hun activiteiten voor de omgeving. Daardoor is er kans op milieuschade en op zogenoemde sinkholes, diepe kuilen door plotselinge verzakkingen. Zoutwinningsbedrijven richtten zich vooral op het beheersen van de risico’s tijdens de winning en het reageren op incidenten. Maar naar de langere termijn werd onvoldoende gekeken, vond de toezichthouder. 

Door een lekkage van 2018 bij het winnen van magnesiumzout werd de maximaal toegestane bodemdaling van 69 centimeter sneller bereikt dan verwacht. Er stortte toen een caverne in met ter grootte van een voetbalstadion. Dit is een ruimte in de ondergrond gevuld met pekel. Vanwege die instorting houdt Nedmag nu rekening met een maximale bodemdaling van 95 centimeter. In combinatie met de bodemdaling door de winning van gas kan dat oplopen tot 1 meter en 10 centimeter in 2080. 

Stress door bodemdaling

Die ineenstorting bleef niet zonder gevolgen. "Bij Nedmag is sprake van de sterkste door mijnbouw veroorzaakte bodemdaling die we in Nederland kennen", schrijft de hoogste baas van Staatstoezicht op de Mijnen in juni 2019 aan de minister van Economische Zaken. Of dat stress veroorzaakt? "Jazeker", betoogt Dessart van Stichting Stop Zoutwinning. En met die zorgen zouden bedrijven en overheidsinstanties volgens voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Medische Milieukunde (NVMM) Henk Jans meer rekening moeten houden. 

Wat volgens de Stichting Stop Zoutwinning meespeelt is dat 'de provincies er belang bij hebben als Nedmag floreert'. Nedmag heeft twee aandeelhouders: de internationale kalkgroep Lhoist van de familie Lhoist-Berghmans, een van de rijkste zakenfamilies van België en de Noordelijke Ontwikkelingsmaatschappij (NOM). De NOM is in 1974 opgericht om de economische achterstand in Noord-Nederland weg te werken. Het ministerie van Economische Zaken en de drie noordelijke provincies zijn aandeelhouders van de NOM. De provincie Groningen laat weten dat die 'geen invloed heeft op de dagelijkse bedrijfsvoering en aansturing van ondernemingen zoals Nedmag'. 

GGD-onderzoek

In november 2023 kondigde de provincie bij monde van gedeputeerde Tjeerd van Dekken (GroenLinks-PvdA) aan dat er een gezondheidsonderzoek van de GGD naar de Nedmag-uitstoot, zou starten. Volgens Dagblad van het Noorden stelde de rechtbank onlangs 'droogjes vast' dat dit GGD-onderzoek nog moet beginnen. De GGD laat weten dat er eerst 'verspreidingsberekeningen' worden uitgevoerd om te bepalen 'of en in welke mate de leefomgeving wordt beïnvloed door Nedmag en de omliggende bedrijven'. Als daaruit blijkt dat er kans is op verhoogde blootstelling en als die verhoging tot mogelijke gezondheidseffecten kunnen leiden, dan wordt voor die stoffen een gezondheidskundige risicobeoordeling uitgevoerd door de GGD.

Tweedeling

Volgens de Stichting Stop Zoutwinning veroorzaakt de zoutwinning van Nedmag niet alleen scheuren in de bodem. "Je ziet ook dat op sommige plekken een tweedeling ontstaat, doordat er conflicten ontstaan op het moment dat er geld aan activiteiten of het dorpshuis gegeven wordt." Nedmag heeft als hoofdsponsor van vele activiteiten ook een belangrijke rol voor de gemeenschap. Of het nu gaat om volleybalclub Lycurgus, een culturele wandeling bij maanlicht, het Veenkoloniaal Symfonie Orkest (VKSO) of het grote zeilevenement DelfSail 2024, bij al die voorbeelden is het zoutwinningsbedrijf hoofdsponsor. "De één vindt dat wel kunnen en de ander vindt van niet, door de enorme overlast die het bedrijf veroorzaakt. En daar begint de frictie." 

Reactie Nedmag

• Nedmag-directeur Bert Jan Bruning laat weten dat het bedrijf 'geen verbinding heeft gevonden tussen hoe we dit gebied gebruiken en het vraagstuk van gezondheid van dit gebied'. "We doen onderzoeken onder het personeel en dat heeft nooit opgeleverd dat de gezondheid in gevaar zou zijn geweest", verklaart hij in de directiekamer in Veendam van waaruit hij een groot deel van het terrein kan overzien. "Men vermoedt dat het met krimp en sociaal-economische status te maken heeft, ongezond leven, weinig geld om de keus te maken om gezond te leven." (Overigens is de Sociaal Economische Status in Veendam gemiddeld genomen aanzienlijk minder laag, dan in Velsen-Noord, waar Tata Steel is gevestigd. In cijfers scoort het gebied bij Tata -0,27 en dat is lager dan -0,15 bij Veendam. Op grond daarvan zou de regio Veendam dus juist beter moeten scoren.)
• Van de scheur in de zoutcaverne in 2018 zegt hij dat 'de kans dat die impact heeft op mens en milieu zeer gering is'. De directeur erkent dat er sprake is van bodemdaling, maar volgens hem is er ook door een onafhankelijke commissie die dit heeft onderzocht 'nooit een verband aangetoond tussen schade aan woningen en Nedmag'.
• Na de dode bomen is volgens hem een nieuwe schoorsteen met tussenfilter geplaatst. "Door die verdunning en minder uitstoot is er een verbetering." Bovendien is volgens Nedmag de uitstoot van zout die slecht is voor bomen en vissen niet per se slecht voor mensen. 
• Volgens de Nedmag-directeur 'is het niet zo dat wij ongehinderd giftig afval lozen'. Bruning geeft aan dat het bedrijf 'geen kwik maakt, maar dat dit al zit in de kalk die het bedrijf gebruikt'. Volgens hem is de norm van kwik 'zo laag bepaald dat we het niet goed kunnen meten'. Hij wijt de overschrijving dan ook aan een meetfout. "We hebben de laatste jaren miljoenen geïnvesteerd in technologie om te meten." 
• Bij lood erkent hij dat het bedrijf teveel uitstoot. Hij wijst erop dat de norm recent met een factor tien omlaag is gegaan. Volgens Bruning is er al een grote filtermachine van zo'n dertig meter hoog bij dertig meter breed besteld om die uitstoot tegen te gaan. Alleen omdat de levertijden hierop nogal lang zijn, duurt het volgens hem tot einde van dit jaar voordat ze deze machine in gebruik kunnen nemen. 
• Voor wat betreft arseen wijst hij erop dat dit al zit in het oppervlaktewater dat ze gebruiken voor de zoutwinning. "Dat water voldoet niet, maar als wij het gebruiken zijn we er wel verantwoordelijk voor." Hij erkent wel dat 'we als bedrijf misschien wat laat zijn begonnen' om daar wat aan te doen. "Arseen is nog een dingetje. We dachten: arseen staat niet in de vergunning. We hebben misschien onderschat dat de wereld toch sneller ging veranderen dan gedacht. Nu moet je twee keer zo hard rennen om de normeringen te gaan behalen met elkaar. "

Meer weten?

• 145 euro meer kwijt aan zorg bij zware industrie in de buurt: grote bezorgdheid bij experts
• Lees hier hoe RTL Nieuws de analyse naar zorgkosten heeft uitgevoerd (pdf)

Naast de analyse naar zorgkosten en contact met omwonenden en bedrijven heeft RTL Nieuws voor elk van de dertien onderzochte gebieden ook gekeken naar andere opvallende zaken, zoals overtredingen en eerder (gezondheids)onderzoek. Lees via onderstaande links meer over een aantal onderzochte gebieden en ook reacties van bedrijven. 

• In Geleen kijkt niemand meer op van alarm op Chemelot, maar de zorgen zijn er niet minder om
• Zorgkosten bij chemiepark Delfzijl 315 euro hoger dan gemiddeld: meer kwijt dan bij Tata Steel
• PFAS, stof en zware metalen in Zeeuwse Kanaalzone: inwoners willen onderzoek naar effect op gezondheid
• Rotterdammers bij havengebied 158 euro meer kwijt aan zorg
• Veel zorgen en klachten over industriële 'big five': Eindhovense wijk Het Ven wil duidelijkheid
• Jaarlijks 113 euro meer krijt aan zorg in Deventer; buurt vreest voor schadelijke walmen van asfaltfabriek
• Zorgkosten in Dordrecht tientjes hoger dan gemiddeld; stress om moedermelk
• Hoesten, proesten en prikkelende ogen: Steenwijkers klagen steen en been over 'slechte buurman'
• Groningers 67 euro meer kwijt aan zorgkosten; zorgen om uitstoot producent dakbedekking