Rotterdammers bij havengebied 158 euro meer kwijt aan zorg

De Rotterdamse haven is niet alleen de drukste haven van Europa, maar ook het is ook een speler van wereldformaat voor de chemische industrie. Zo zijn er in de Rotterdamse haven vijf olieraffinaderijen en meer dan 45 chemische bedrijven gevestigd. De aanwezigheid van dit grote petrochemische cluster maakt Rotterdam een belangrijke import- en exporthaven voor chemicaliën. Er meren jaarlijks tienduizenden zeeschepen aan en zo'n 90.000 binnenvaartschepen. In 2023 brengen die zo'n 440 miljoen ton goederen van en naar Rotterdam. 

RTL Nieuws analyseerde voor dit onderzoek de zorgkosten die in het havengebied zijn gemaakt. Alle inwoners van het gebied waar de postcodes beginnen met de drie cijfers 319 zijn hierin meegenomen. In die periode van 2012-2022 zijn er in het havengebied bijna 62 miljoen euro meer zorgkosten gemaakt dan gemiddeld in Nederland. 

Het havengebied is enkele tientallen kilometers lang en daarin liggen onder meer de Botlek, de Europoort en de Maasvlakte. Er wonen zo'n 40.000 mensen. De extra kosten zijn gemaakt voor bijvoorbeeld doktersbezoeken, medicijnen en hulpmiddelen. 

Dit verhaal maakt deel uit van een groot onderzoek van RTL Nieuws naar gezondheid in de buurt van zware industrie. Daarvoor zijn onder andere zorgkosten geanalyseerd, waaruit blijkt dat deze in dit gebied jaarlijks per inwoner 158 euro hoger zijn dan gemiddeld. Dit onderzoek is geen bewijs dat die hogere zorgkosten het gevolg zijn van activiteiten van bedrijven. Een reeks experts en instanties doet naar aanleiding van de bevindingen van RTL Nieuws wel een oproep om dit te onderzoeken. Lees hier meer.

Omwonenden van het Rotterdamse havengebied klagen al langer, bijvoorbeeld over geluidsoverlast en geurhinder. Ook blijken mensen zich zorgen te maken als er wordt afgefakkeld. Zo heet het als vrijkomende gassen uit de raffinaderij worden verbrand. Dat is dan nodig om de fabrieken veilig stil te kunnen leggen. Dat kan flinke rookontwikkeling tot gevolg hebben. 

Witte stof na storing Shell Pernis

Meerdere bedrijven in het Havengebied kunnen rekenen op dwangsommen. Zo krijgt oliebedrijf Shell Pernis in 2018 van de rechter te horen dat het een boete van vijftigduizend euro moet betalen als nog een keer verzuimt om de ontsnapping van een stof te melden bij DCMR Milieudienst Rijnmond. Dit is de gezamenlijke omgevingsdienst van de provincie Zuid-Holland en dertien gemeenten in het Rijnmond-gebied. Shell verwerkt in dat gebied ruwe aardolie tot producten als benzine, kerosine, diesel en grondstoffen voor de chemische industrie.

De DCMR dreigt dan met die sanctie, omdat de raffinaderij de autoriteiten niet op tijd informeerde over een witte stof die neerdwarrelde in Poortugaal en Hoogvliet. Shell heeft die middag te maken met een storing in een van de fabrieken. Die wordt pas veel later opgemerkt als mensen uit de omgeving de milieudienst melden dat ze witte stof op onder meer hun tuinmeubilair vinden. Pas dan meldt Shell het voorval bij de DCMR.

Excuusadvertentie om schrik en hinder

De omgevingsdienst krijgt in 2018 meerdere meldingen van geluid- en zichthinder door het affakkelen van de raffinaderij Shell Pernis. Inwoners van Hoogvliet, Vlaardingen en Schiedam kunnen hierdoor overlast ervaren. Vanwege een storing moet er gefakkeld worden. 

Een jaar eerder biedt Shell zelfs in een advertentie in het AD excuses aan voor ‘schrik, ongerustheid en hinder bij de buren’. Kortsluiting leidt in de zomer van 2017 tot volledige stillegging van Shell Pernis en dat gaat gepaard met forse fakkels. Er lekt bij het spoelen van leidingen giftig waterstoffluoride weg bij de grootste raffinaderij van Europa. Die stof kan bij mensen mogelijke gezondheidsschade tot gevolg hebben. Zo kan menselijk weefsel ernstig beschadigd raken. Groot alarm op het terrein volgt. De brandweer moet meermaals uitrukken. Het zestig fabrieken tellende petrochemische complex staat enkele honderden meters van verschillende woonkernen, zoals Hoogvliet, Pernis, Vlaardingen, Poortugaal en Spijkenisse. Het bedrijf komt daarna onder verscherpt toezicht.

Giftig aniline bij Huntsman

Ook chemiebedrijf Huntsman, dat eindproducten maakt variërend van pur- en isolatieschuim tot materialen voor autostoelen, surfplanken en tennisbanen, krijgt meermaals boetes en dwangsommen opgelegd. In 2017 bijvoorbeeld voor het overschrijden van de toegestane limieten voor het zeer giftige aniline, blijkt uit berichten van de omgevingsdienst DCMR. Er zijn aanwijzingen dat deze chemische stof genetische schade kan veroorzaken. Aniline kan ook ernstig oogletsel en kanker veroorzaken. Bij herhaalde blootstelling kan het schade aan organen veroorzaken. 

Huntsman wil desgevraagd niet laten weten met hoeveel de wettelijke grenzen zijn overschreden. Ook gaat het bedrijf niet in op de vraag of omwonenden of medewerkers hierdoor risico's hebben gelopen.

Omgeving en milieu in gevaar bij Lanxess 

Ook de chemische fabriek Lanxess in Rotterdam heeft medewerkers, de omgeving en het milieu in gevaar gebracht door zich niet aan veiligheidsafspraken te houden, onthulde Follow the Money onlangs. In ongeveer vijf jaar tijd zijn bijna dertig overtredingen vastgesteld, zoals te hoge uitstoot van giftige stoffen, het verkeerd opslaan van gevaarlijk afval, lekkages, verontreinigingen en isolatie die bloot ligt met brandgevaar tot gevolg. 

Het bedrijf bleek niet meer in staat om grote branden op het eigen terrein te blussen en maakte daar géén melding van bij de toezichthouders. Darvoor zijn twintig officiële waarschuwingen en vier keer een last onder dwangsom ontvangen. Dat is een boete die alleen wordt opgelegd als een bedrijf problemen niet binnen een gegeven periode weet op te lossen. In 2022 worden meerdere overtredingen vastgesteld in de zwaarste categorie. Bij zo'n overtreding is er onmiddellijke dreiging van een zwaar ongeval. 

Te veel giftige stoffen bij Neste

En ook raffinaderij Neste Nederland, volgens de eigen website 'de grootste hernieuwbare biobrandstoffabriek van Europa', krijgt meermaals sancties opgelegd voor overschrijdingen of omdat incidenten niet op tijd zijn gemeld bij de autoriteiten. 

Zo is er herhaaldelijk sprake van overschrijdingen van vluchtige organische stoffen, kortweg VOS. In december 2023 en in maart 2024 is het raak. Vluchtige organische stoffen kunnen in eerste instantie stankoverlast veroorzaken. Daarnaast kunnen ze bij inademing klachten geven zoals hoofdpijn, vermoeidheid, en irritatie van de neus, keel en ogen. In juli 2023 schrijft de omgevingsdienst dat er 'onvoldoende is gedaan om zware ongevallen te voorkomen en de gevolgen daarvan voor mens en milieu te beperken'. 

RTL Nieuws heeft de vier beboete bedrijven om een reactie gevraagd op de overtredingen en de signalen van hoge zorgkosten. 

Meer weten?

• 145 euro meer kwijt aan zorg bij zware industrie in de buurt: grote bezorgdheid bij experts
• Lees hier hoe RTL Nieuws de analyse naar zorgkosten heeft uitgevoerd (pdf)

Naast de analyse naar zorgkosten en contact met omwonenden en bedrijven heeft RTL Nieuws voor elk van de dertien onderzochte gebieden ook gekeken naar andere opvallende zaken, zoals overtredingen en eerder (gezondheids)onderzoek. Lees via onderstaande links meer over een aantal onderzochte gebieden en ook reacties van bedrijven. 

• In Geleen kijkt niemand meer op van alarm op Chemelot, maar de zorgen zijn er niet minder om
• Zorgkosten bij chemiepark Delfzijl 315 euro hoger dan gemiddeld: meer kwijt dan bij Tata Steel
• PFAS, stof en zware metalen in Zeeuwse Kanaalzone: inwoners willen onderzoek naar effect op gezondheid
• 274 euro meer kwijt aan zorg in Veendam; zorgen om zoutwinner Nedmag
• Veel zorgen en klachten over industriële 'big five': Eindhovense wijk Het Ven wil duidelijkheid
• Jaarlijks 113 euro meer krijt aan zorg in Deventer; buurt vreest voor schadelijke walmen van asfaltfabriek
• Zorgkosten in Dordrecht tientjes hoger dan gemiddeld; stress om moedermelk
• Hoesten, proesten en prikkelende ogen: Steenwijkers klagen steen en been over 'slechte buurman'
• Groningers 67 euro meer kwijt aan zorgkosten; zorgen om uitstoot producent dakbedekking