Rekenkamer: voorschot Wiebes van 90 miljoen voor NAM niet in de haak
Waar inwoners van het aardbevingsgebied in Groningen jarenlang rechtszaken moesten voeren voor een fatsoenlijke compensatie voor schade veroorzaakt door de gaswinning, hoefden oliereuzen Shell en ExxonMobil maar met hun vingers te knippen om 90 miljoen euro los te krijgen van minister Eric Wiebes van Economische Zaken en Klimaat.
En waar de Groningers allerlei bewijzen moeten leveren van schade voor ze een vergoeding krijgen, komen de oliebedrijven er een stuk makkelijker vanaf. In de afspraak die minister Wiebes (VVD) vorig jaar maakte over het betalen van een voorschot van 90 miljoen is namdelijk niets afgesproken wat de bedrijven in ruil daarvoor toezeggen, oordeelt de Algemene Rekenkamer.
Deze onafhankelijke instantie onderzoekt of de overheid belastinggeld wel volgens de regels uitgeeft en de Tweede Kamer er goed over informeert. Dat is in het geval van het voorschot voor de NAM niet gebeurd, concludeert de Rekenkamer.
"Shell en Exxon hebben genoeg aan Groningen verdiend."
En dus heeft minister Wiebes de Tweede Kamer heel wat uit te leggen, reageert Henk Nijboer, Tweede Kamerlid voor oppositiepartij PvdA. "De PvdA wil dat dit wordt teruggedraaid. Shell en Exxon hebben genoeg aan Groningen verdiend. Minister Wiebes moet na de kritiek van de Rekenkamer het voorschot terugvorderen."
Ook coalitiepartij CDA heeft vragen naar aanleiding van het rapport van de Rekenkamer, laat Kamerlid Agnes Mulder weten. "De veiligheid van Groningers staat voorop. Als er geld voor nodig is om dat te bereiken dan moeten we doen wat nodig is", stelt ze voorop. "Afspraken daarover moeten zo veel mogelijk transparant zijn, zodat wij kunnen controleren of het geld goed besteed wordt. Daarom vraag ik om maximale transparantie van het kabinet."
Onduidelijke berekening
Een van de kritiekpunten is dat het niet duidelijk is waar het voorschot aan is gekoppeld en hoe het is berekend. Je zou bijvoorbeeld verwachten dat in het berekenen van het voorschot rekening is gehouden met de gasprijs, maar dat is niet het geval.
Een ander heikel punt is dat Shell en ExxonMobil ook gecompenseerd worden omdat de gasopslag bij Norg op een andere manier gebruikt gaat worden. Deze opslag werd altijd gevuld met Gronings gas, maar er is afgesproken om dit met bewerkt gas uit het buitenland te doen.
Dat betekent dat er minder Gronings gas opgepompt hoeft te worden voor dit doel, maar hoeveel precies en wat de staat daarvoor aan de bedrijven betaalt is niet afgesproken.
Niet te controleren
Door deze losse werkwijze is het niet te controleren voor de Rekenkamer om wat voor uitgave het nu eigenlijk gaat: een overheidsopdracht, subsidie of compensatie. Dat is van belang om te kunnen checken of het ministerie zich wel aan de regels voor het uitgeven van overheidsgeld heeft gehouden.
Omdat ook niet exact is afgesproken wat er nu precies is veranderd in de afspraken waar het ministerie over onderhandelt met Shell en ExxonMobil, is ook niet te controleren of de overheid niet te veel betaalt en er dus mogelijk zelfs sprake is van staatssteun.
'Geen formele basis'
Ook de wijze waarop de afspraak is vastgelegd, is niet in de haak. Er is eigenlijk alleen maar afgesproken dat de staat 90 miljoen overmaakt naar de NAM, maar daar is geen apart contract voor gemaakt. Het is weliswaar in brieven bevestigd, maar die vormen 'geen formele basis' aldus de Rekenkamer. Met andere woorden: in juridisch opzicht is de afspraak niet veel waard.
Dat er snel gehandeld moest worden, is geen excuus vindt de Rekenkamer. Nadat het tussenakkoord was gesloten, was er nog ruim drie maanden de tijd om het betalen van het voorschot netjes te regelen.
"Wij vragen ons af of deze aanpak past bij de huidige omstandigheden."
De Rekenkamer zet vraagtekens bij deze manier van afspraken maken met de bedrijven, waarbij de minister 'heeft vertrouwd op de langdurige samenwerking' met de bedrijven bij de gaswinning.
"Wij vragen ons af of deze aanpak past bij de huidige omstandigheden", formuleert de Rekenkamer de kritiek op het betalen van 90 miljoen euro aan bedrijven zonder af te spreken wat die daarvoor moeten doen. "Wij zien hierin een risico, omdat zo onduidelijk is waaraan de minister van EZK publiek geld heeft besteed."
"Wij zien hierin een risico, omdat zo onduidelijk is waaraan de minister van EZK publiek geld heeft besteed."
Advies: regel het in de openbaarheid
Dat moet anders in het definitieve akkoord, adviseert de Rekenkamer. Daarin moeten duidelijke afspraken gemaakt worden over waar precies voor wordt betaald. Die afspraken zouden bovendien beter in de openbaarheid via wet- en regelgeving gemaakt kunnen worden dan zoals het tot nu toe gebeurde via onderlinge afspraken die makkelijker geheim gehouden zijn.
Op dit moment wordt er nog onderhandeld over de definitieve schadevergoeding voor de bedrijven. Daar zou eigenlijk al eind maart een deal voor zijn, maar de onderhandelende partijen komen er niet uit, meldde RTL Z al eerder.
