Ingewikkelde puzzel: coalitie moet miljardengaten in begroting dichten

In rap tempo stapelden de tegenvallers en onvoorziene uitgaven zich afgelopen maanden op. Een kleine greep: eind vorig jaar haalde de rechter een streep door de spaartaks. Door de oorlog in Oekraïne wordt de roep om extra geld voor Defensie steeds sterker. En de Eerste Kamer wil dat dat bezuinigingen op de jeugdzorg worden teruggedraaid.

Bezuinigen?

Daar komen nog andere posten bij, zoals de kosten voor de opvang van vluchtelingen uit Oekraïne. De rekening van alle tegenvallers loopt in de miljarden. De vraag is: wat kan er wel en wat er niet? Komende twee weken hopen de coalitiepartijen er onderling uit te komen. De grootste regeringspartij – de VVD – heeft al geopperd om te bezuinigen als dat nodig is. Kaag wil zich daar nog niet over uitspreken.

"Dit is de eerste echte grote test voor de nieuwe coalitie", zegt politiek verslaggever Roel Schreinemachers. "Gezien de vele grote tegenvallers ook bepaald geen gemakkelijke klus. Binnen de coalitie ziet iedereen wel het belang om hier een succes van te maken."

Gezien de veelheid aan onderwerpen die op tafel liggen, wordt het een ingewikkelde puzzel. Tegelijkertijd zou dat het ook juist makkelijker kunnen maken om er een succes van te maken, zegt een hoge coalitiebron. "Als je één strijdpunt hebt, is er altijd een winnaar en een verliezer."

Paniekvoetbal

Eind mei krijgt de Kamer van het het kabinet altijd de Voorjaarsnota, die een actuele stand van zaken geeft van de lopende begroting en de mee- en tegenvallers. Vaak het moment voor ministers om te proberen nog extra geld binnen te slepen. Het is de taak van de minister van Financiën om te waken voor te hoge uitgaven en dus vooral nee te verkopen. "Daar ben ik al op aan het oefenen", zegt Kaag. "Het is een éénlettergrepig woord."

"Dit zijn geen gemakkelijke tijden voor veel mensen in ons land", zegt Kaag. "En wellicht wacht ons een onzekere toekomst. Daarom is het belangrijk dat we voorspelbaar zijn en niet aan paniekvoetbal doen."

De grootste kostenposten op een rij

Defensie-uitgaven
De oorlog in Oekraïne heeft nog eens pijnlijk duidelijk gemaakt dat we meer moeten investeren in onze veiligheid. In het kabinet is enkele weken geleden al afgesproken dat de defensie-uitgaven structureel omhoog moeten. De vraag is nog wel hoe snel, want nu heeft Defensie al moeite om geld voor extra investeringen uit te geven.

Jeugdzorg
De Eerste Kamer nam eerder dit jaar een motie aan die het kabinet oproept een bezuiniging van 500 miljoen euro op de jeugdzorg terug te draaien. Of het kabinet aan deze wens kan voldoen, en zo ja, hoe dat dan moet worden betaald, is nog niet duidelijk.

AOW
De Eerste Kamer wil verder dat de AOW niet tijdelijk wordt losgekoppeld van het minimumloon, zoals in het regeerakkoord is afgesproken. Daar hangt wel een prijskaartje aan van ruim twee miljard euro. Dit geld zou kunnen worden gevonden door andere belastingverlichtingen voor ouderen te schrappen.

Spaartaks
Eind vorig jaar haalde de Hoge Raad een streep door de spaartaks. Belastingplichtigen die deze vermogensbelasting onterecht hebben betaald moeten rechtsherstel krijgen, wat vele miljarden euro’s kan kosten. Zeker als álle spaarders worden gecompenseerd, loopt het flink in de papieren.

Alternatief spaartaks
Er moet ook een alternatief worden gevonden voor de spaartaks, omdat de heffing nu is stopgezet. Sommige partijen zien daarin een kans om mensen met grote vermogens zwaarder te belasten, omdat die nu relatief weinig belasting betalen. D66 opperde dit al. Maar of de VVD dat ziet zitten… Het kabinet zal voor een alternatief ook steun moeten zoeken bij de oppositie. Anders stranden de plannen in de Eerste Kamer, waar het kabinet geen meerderheid heeft. GroenLinks-leider Jesse Klaver waarschuwde al dat zijn partij alleen steun geeft als het leidt tot een eerlijker belastingstelsel met minder vermogensongelijkheid.