Hoe de VVD hoog spel speelde en de ChristenUnie niet meer tot compromissen in staat was
De VVD heeft de onderhandelingen over asiel te hoog opgespeeld, waarna de ChristenUnie de stekker uit het kabinet heeft getrokken. Dat blijkt uit een reconstructie van de val van het kabinet aan de hand van gesprekken van onze politieke redactie met directbetrokkenen. Door de opstelling van VVD-leider Rutte afgelopen woensdag voelde de ChristenUnie zich niet gehoord en was het vertrouwen verdwenen.
Vrijdagmiddag is het mis. Iets voor 17.00 uur krijgt Rutte een telefoontje. De ChristenUnie wil niet meer verder praten over de verschillende scenario's om gezinshereniging te beperken. Verbazing is er bij ministers van VVD, D66 en CDA, die nog hoopten te onderhandelen over de laatste voorstellen. "Toen de ChristenUnie vrijdagmiddag terugkwam, bleek het gesprek niet meer mogelijk", zegt een ingewijde.
En dat is een gek moment. "Woensdag, toen was het crisis. Toen zou het logisch zijn geweest om te klappen. Maar daarna was er juist afgesproken: we gaan nu verder praten in scenario's."
Keiharde eis Rutte
Want op woensdagavond verbaast Rutte iedereen tijdens het topoverleg op zijn ministerie door een keiharde eis op tafel te leggen. Rutte wil dat het aantal gezinsleden dat oorlogsvluchtelingen naar Nederland mogen halen, wordt beperkt. Met het voorstel voor een 'tweestatusstelsel' kunnen permanente vluchtelingen andere rechten krijgen dan mensen die 'tijdelijk' bescherming zoeken. Van de mensen die onder die tijdelijke status vallen, kunnen maximaal 200 schrijnende gevallen worden toegelaten.
Als andere partijen niet bereid zijn daar een compromis over te sluiten, dan wordt er wat hem betreft over gestemd in de ministerraad. Daar hebben de voorstanders van het plan, VVD en CDA, een meerderheid ten opzichte van de tegenstanders, ChristenUnie en D66.
Verbazing en boosheid
Er is verbazing en boosheid over de opstelling van Rutte. Ook heerst er verslagenheid. Want zo'n quotum is voor de ChristenUnie en D66 onbespreekbaar. Een aanwezige bij het overleg zegt daarover: "Rutte heeft het woensdagavond qua stijl heel onhandig gedaan." Een andere betrokkene zegt: "De manier waarop de VVD het op tafel legde, was voor ons lastig, daar waren we niet mee akkoord."
De VVD noemt de reactie van de andere partijen en de verbazing over de opmerking van Rutte over het stemmen in de ministerraad, 'echt totaal overspannen'. Tegelijk heeft ChristenUnie-voorvrouw Mirjam Bikker al een maand geleden, half juni, gewaarschuwd dat de ChristenUnie niet zal accepteren dat er wordt gesneden in gezinshereniging. Rutte laat weten dat het voor zijn partij wel belangrijk is, en stelt voor alles op alles te zetten om eruit te komen.
Dit zei politiek commentator Fons Lambie er eerder vandaag over:
Maandenlang werk
De partij wijst erop dat er al maanden wordt nagedacht en onderhandeld om te komen tot een oplossing voor de problemen rond het migratie- en asieldossier. Vanaf januari wordt al door het kabinet over oplossingen nagedacht. Er worden eindeloos veel vragen gesteld aan de ministeries van Justitie en Veiligheid en Sociale Zaken.
"Maandenlang hebben we op een ambtelijke manier gepraat over migratie, hebben we rustig voortgang geboekt, hebben er dingen op tafel gelegen. En op het laatste moment wordt dan opeens de politieke verdubbelaar ingezet", zegt een betrokkene over de opstelling van de VVD.
Haast
Rutte beloofde de VVD-leden de afgelopen maanden verschillende keren op te treden en met een oplossing voor het dossier te komen. En daarbij noemde hij ook vóór de zomer als deadline.
Deze week lijkt er dan haast te komen. De VVD laat weten dat vrijdag sowieso een oplossing op tafel moet liggen. "Dan denk je wel: wat hebben we de afgelopen maanden lopen doen? Opeens was het afgelopen zondag niet meer genoeg en gingen we in de overdrive", zegt een ingewijde.
Het is een harde deadline, valt achter de schermen te horen. En dan is er woensdag de uitval van Rutte tijdens het overleg. Toch komt Rutte een dag later terug op zijn harde woorden. Rutte zegt dat hij een andere toon had moeten kiezen.
Murw gebeukt
Maar vrijdag blijkt het niet genoeg. "De ChristenUnie had mentaal afscheid genomen van het proces. De ChristenUnie was murw gebeukt, omdat er niet naar de partij geluisterd werd. Daardoor was er te weinig mentale ruimte om toch nog iets te doen op een onderwerp dat super moeilijk ligt voor de partij, dan wordt flexibel zijn lastig."
"Het is jammer, maar het ging om een onderwerp waarvan door de ChristenUnie maandenlang werd gezegd: daar gaan we het niet over hebben. Dat is voor kennisgeving aangenomen. En dan de laatste drie dagen is het opeens de silver bullet. En wordt er op een bepaalde manier machtspolitiek gespeeld. Dan wordt het lastig voor een partij om mee te doen."
Gezamenlijk besluit
Dat zegt ook een ChristenUnie-ingewijde: "Toen hebben we bij elkaar gezeten en gezegd: het lukt ons dus niet om afspraken te maken die alle partijen kunnen dragen. We hebben een uitwerkingsscenario gekregen en dat trokken we niet."
De ChristenUnie zegt niet verantwoordelijk te zijn voor de val van het kabinet. "Wij hebben niet aangestuurd op een breuk", zegt een ingewijde uit de partij: "De VVD had ook zijn eis terug kunnen trekken. Dat gebeurde niet. En toen is met elkaar gezegd: als er geen dragelijk pakket is, nemen we een gezamenlijk besluit."
Houding ChristenUnie
Maar daar is niet iedereen het over eens. "Dat het zó snel ging vrijdag, ligt aan de houding van de ChristenUnie", zegt een ingewijde. "Ze hadden prima nog een weekend kunnen nadenken. Men was bang om dit weekend in de media kapotgemaakt te worden. En dus is vrijdagavond de stekker eruit gegaan. Er zaten echt nog genoeg compromisvoorstellen in de mouw, in aantal, in tijd, in voorwaarden. Stuk voor stuk elementen waar je nog mee kunt schuiven."
Andere partijen proberen vrijdagavond toch nog de boel te redden. Het CDA vraagt Rutte en de andere VVD'ers of ze hier nou het kabinet op willen laten vallen. Op maatregelen die pas over 2 jaar ingaan? Maar op een gegeven moment stopt ook het CDA met trekken aan een dood paard.
Halstarrig
In CDA-kring wordt Rutte halsstarrig genoemd, maar zijn ze ook boos op de ChristenUnie. "Die doen of ze de enige zijn met principes. Terecht krijgt de VVD een deel van de verwijten, maar de ChristenUnie verdient de andere helft." Volgens betrokkenen heeft CDA-leider Hoekstra Rutte en ChristenUnie-minister Schouten apart genomen en gezegd: "Weet wat je doet, want de problemen worden alleen maar groter."
De extra ministerraad verloopt vrijdagavond in een bedrukte sfeer. Er heerst vooral gelatenheid. Toch vrolijkt de groep nog even op als er gezamenlijk naar de persconferentie wordt gekeken van Rutte, een verdieping lager op het ministerie. Als Rutte wordt gevraagd of hij wel weer VVD-leider wil worden bij de volgende verkiezingen, zegt hij dat het antwoord op dit moment 'ja' is. 'Lekker dan', roept de rest lachend tegen de ambitieuze VVD'er Dilan Yeşilgöz.