Wel of niet strategisch stemmen? 'Juist in Nederland niet altijd effectief'

Eerst even terug naar de kern: wat betekent strategisch stemmen? "In de kern houdt het in dat je niet op de partij van de eerste voorkeur stemt, maar op een andere partij om een soort tactisch doel te bereiken", legt hoogleraar politicologie Tom van der Meer uit. De tactische keuze lijkt vaak op de voorkeurspartij qua standpunten.

De doelen die daarmee kunnen worden bereikt, verschillen. Je kunt bijvoorbeeld stemmen om een partij in de Tweede Kamer te krijgen of om ervoor te zorgen dat een voor jou belangrijk standpunt in de coalitie belandt of te voorkomen dat een andere partij de grootste wordt.

Ook rechtse partijen als de VVD en PVV proberen strategische kiezers aan hun zijde te krijgen, ziet opiniepeiler Gijs Rademaker. "De PVV ziet de peilingen als boost en hoopt op een grote aanloop strategische kiezers die denken: het is voor het eerst mogelijk om de PVV de grootste te maken en te laten regeren. Dat motiveert kiezers van bijvoorbeeld FvD of JA21 om op de PVV te stemmen."

Strijd om klimaat

De strategische stem wordt ook volop gebruikt in de strijd om de klimaatkiezer tussen GroenLinks-PvdA, Partij voor de Dieren, Volt en D66. De drie partijen willen allemaal haast maken met de klimaatplannen en stellen dat een rechts kabinet niet ten goede zal komen aan het klimaat. De partijen doen daarom erg hun best de kiezer te laten geloven dat zij het beste voor hebben met het klimaat.

Zo vindt D66 dat ons land klimaatneutraal moet zijn in 2040, terwijl het demissionaire kabinet uitgaat van 2050. Ook moeten alle fossiele subsidies volgens D66 worden afgeschaft en de grootste vervuilers hoger worden belast.

De Partij voor de Dieren gaat het verst op het gebied van klimaat. Zo wil de partij over zeven jaar al een klimaatneutrale samenleving en moet de industrie dan ook 100 procent groen zijn. Halvering van de stikstofuitstoot in 2030 is volgens de PvdD onvermijdelijk.

Bij GroenLinks-PvdA is het halveren van de stikstofuitstoot in 2030 inmiddels van tafel. Volgens de partij veroorzaken een paar grote bedrijven de meeste vervuiling. Daarom wil de partij een efficiënte CO2-belasting invoeren en fossiele subsidies afschaffen. Bedrijven die willen verduurzamen krijgen daarvoor financiële steun. Daarnaast wordt vliegen duurder, als het aan de partij ligt.

Niet altijd verstandig

Is het verstandig om te luisteren naar de oproep van Timmermans om strategisch te stemmen? "Er is niets mis met strategisch stemmen, maar juist in een land als Nederland is strategisch stemmen niet altijd effectief", zegt Van der Meer. In Nederland wordt vooral strategisch gestemd om de coalitie te beïnvloeden, stelt de hoogleraar. "Maar daarvoor heb je heel veel informatie en kennis nodig, die nu nog niet beschikbaar is."

Kiezers die omwille van de coalitie strategisch stemmen, lopen dus een risico. "Je weet van tevoren niet of het handig is, dus het kan zijn dat je met lege handen komt te staan."

Het voordeel is dan wel weer dat strategische kiezers niet ver van hun eigen normen en waarden wijken. "Als je links bent en strategisch wil stemmen, ga je niet opeens radicaal rechts stemmen", zegt Van der Meer. De partij waarop strategisch gestemd wordt, zal dus hoe dan ook standpunten hebben waar de kiezer achter staat.

De grootste geeft geen garantie

Of en wat voor de effect de strategische kiezers uiteindelijk gaan hebben, is nog niet zeker. "Tot nu toe staat de combinatie GroenLinks-PvdA op lichte winst, maar in geen enkele peiling is Timmermans de grootste", zegt politiek verslaggever Fons Lambie. "Maar in de peilingen zitten vier partijen nu zo dicht bij elkaar: het is ontzettend spannend wie de grootste wordt, dus woensdag weten we of de strategie van GroenLinks-PvdA succesvol was of niet."

Zelfs als Timmermans de grootste zou worden, is er nog geen garantie dat zijn partij in het kabinet komt, zegt Lambie. "In 1977 won PvdA'er Joop den Uyl, maar werd uiteindelijk Dries van Agt premier omdat hij tot akkoord kwam met de VVD, zonder de PvdA."

Ook als Timmermans het voortouw krijgt in de formatie, is een kabinet met alleen maar linkse partijen volgens de huidige peilingen niet mogelijk. "Timmermans is dan aangewezen op steun van bijvoorbeeld NSC en VVD. Dat wordt nog een ingewikkeld vraagstuk tussen links en rechts over kwesties als klimaat, migratie en economie. Maar hoe moeilijk het wordt, dat weten we pas na de verkiezingsuitslag."